TUỲBÚT

Tìnhyêu Là Cáiđếchgì?

by dchph

Tìnhyêu cólẽ là một thểtài muônđời của nhânloại. Tìnhyêu bấtử hiệndiện trong những thica, tácphẩm vănhọc, và âmnhạc bấthủ. Khôngcó tìnhtìnhyêu làmgìcó những người ngoạihạng nổibật đã sống và chết vì tìnhyêu. Nhưng tìnhyêu là cáiđếchgì mà có mãnhlực ghếgớm thuhút conngườita nhưvậy?

Tìnhyêu chắcchắn là đến với mỗingười bằng mỗi vẻ khácnhau. Ai trong đời mà chẳng đã trảiqua hươngvị yêuđương. Mõingười yêu mỗi khác. Mỗingười cảmnhận và đónnhận nó mộtcách khácnhau. Cóngười đã yêu, từng yêu, và vẫncòn yêu. Cóngười đã yêu và khôngcòn biết yêu nữa. Cóngười hồitrẻ yêu cáchkhác và khi giàrồi lại yêu cáchkhác. Tìnhyêu, nhưvậy, biếnchất quatừng giaiđoạn trong đờisống của mỗingười. Ðến mộtlúcnàođó trongcuộcđời, khi nhìnlại, cảmnghĩ của họ cóthể khôngcòn giốngnhư "cáithuở banđầu lưuluyến ấy."

Ởđây, tôi khôngcó dụngý catụng tìnhyêu hay viếtvề những lãngmạn thivị của tìnhyêu, mà chỉlà một bàituỳbút nhonhỏ về những ýnghĩ thôkệt và trầntục của tìnhyêu. Cólẽ tuổiđời khiđã vượtquá cáimức "tứthập trithiênmệnh," tôi khôngcòn những xaoxuyến bồihồi thivị của tìnhyêu nữa, và chỉcòn sótlại trong trínhớ những dưâm ngàyxưa cộngvới sựchaiđá của tráitim đã đập quánhiều, dù vẫncòn bềnbĩ nhưng cólẽ đã ùlì. Những xúccảm ngâydại thuở mườilăm mườisáu khôngcòn. Có cònchăng là tráitim vẫncòn đập đềuđều nhưng theo một nhịpđộ chừngmực hơn, thiếuđi cáinhịpđiệu dồndập hồhởi hụthơi ngâyngất của những khoảngkhắc choánngợp chấpnhận và bấtcần chuyện "yêu là chết tronglòng mộtít."

Thếthì tìnhyêu làgì vậy? Mỗingười nhìnvề vấnđề mỗikhác, dù "yêunhau là cùng nhìnchung về một hướng." Tôi nhớ là đã nói với mộtvài ngườibạn, cókẻ đã cógiađình, cóngười vẫncòn độcthân, "thậtkhómà kiếmđược một người đầugốitayấp cùng hát câu phuxướngphụtuỳ." Phảnứng của chúngbạn là chúng tỏravẻ hiểurằng tôi khôngcóđược mộtngười bạnđời lýtưởng. Tôi khôngbiết là trong đámbạn đãcó giađình, có đứa nào thựcsự cóđược ngườigiaingẫu theo kiểu "chồng hò vợ hát." Tôi cònnhớ cóđứa đã từng nói, tốingủ với vợ chỉ muốn đá vợ xuốnggiường để được ngủ mộtmình. Cóđứa thì "nhất vợ nhì trới", sợ mấtvợ như sợ bị bấtlực, nhưng lại ưa làcà đến những chốn hoađăng. Cóđứa thì sợ vợ như sợ sưtửHàđông, điđâu chơi cũng thấpthỏm mỗikhi điệnthoại diđộng reolên. Cóthằng thì bấtcần chảsợ gìcả, điđâu cũng oangoang cáimồm nóichuyện traigái. Cóngười thì vẫncòn giữ vợ nhưng đichơi thì đivới đào mới, nhắc tới vợ là lắcđầu thởdài. Cókẻ thì lấyvợ xong là biệtdạng, bạnbè cũ khôngmuốn luitới nữa. Cóđứa thì muốn tựtử và hình như đã thử... Cóngười thì lâungày mới gặp một lần, hỏira thì nó mới cảinhau với vợ, tìm bạn hànhuyên dămbatiếng cho nguôingoai nỗi bựcmình. Cóngười đã lidị sống thơthới đời độcthân, hiểurõ câu "yêu là cho rấtnhiều, nhưng nhận chẳngbaonhiêu." Cóngười thì tìnhyêu đỗvỡ, rồilại yêu, nhưng tìm mãi vẫnchưa ra vợ. Cóngười thì tưởng mốitình thơdại họctrò ngàycũ sẽ mangđến một tìnhyêu lýtưởng, nhưng mộng khôngthành, nay cặp người nầy, mai cặp người khác. Tómlại, cảnhsống của tấtcả bâygiờ là kếtquả tấtyếu của "mộtthời để yêu và mộtthời để chết."

Tìnhyêu đốivới chúng xemra như một thứgìđó không tuyệtđối. Yêunhau rồi lấynhau, nhưng về mặtnầy hay mặtkhác, tìnhyêu thườnglà khôngphải là cáilýtưởng họ tưởngtượng trongđầu...

Còn mình xemra thì cũng khôngkhácgì chúngbạn mấy. Hômnào vợ không cằnnhằn là ngàyđó cảmthấy vui. Hômnào cảilộn với vợ là muốn lidị. Tìnhyêu dànhcho vợ thuởbanđầu giờđây hìnhnhư đã biếnchất, biếnthành tìnhyêu riêng dànhcho con. Nói nhưvậy khôngcónghĩalà tìnhyêu đã chết tronglòng. Tôi vẫncòn biếtyêu và biết rungđộng, nhưng tìnhyêu kia cólẽ là khôngphải cáithứ tìnhyêu lãngmạn ngàyxưa của tuổihọctrò, tônsùng và nângniu đốitượng như vịThánhnữÐồngtrinh hay QuanthếânBồtát, mộtthứ tìnhyêu trongtrắng và thanhbạch, tìnhyêu lýtưởng và ngâythơ... mộtthứ tìnhyêu trong "Hoavôngvang" của Ðỗ Tốn, trong thơvăn của Tựlưc Vănđoàn. Và thứ tìnhyêu caothượng đó khôngcòn trong cảmnghĩ của mình.

Ðốivới tôi, tìnhyêu là một sựchiếmđoạt, nếu chiếmđược cả thểxác lẫn tâmhồn thì càngtốt, cònkhôngthì thểxác là chủyếu, của đốitượng mình muốn yêu. Rõràng là mình khôngcòn yêu theo cáikiểu "yêu em yêu cả đườngđi lốivề" hay tìnhyêu thánhthiện, mộtmực tìnhchung. Tìnhyêu bâygiờ là tìnhyêu "đến hơithở cuốicùng" trong một trậndãchiến, chiếnđấu cho "tựdo đấutiên và cuốicùng." Yêu mộtcách bêtha, yêu mộtcách đoạlạc, yêu như mộtkẻ phàmphutụctử lâungày mớiđược "yêu",  hoặc ítra là trong đáysâu của tâmthức là mình muốn nhưthế.

Ðôikhi nhậnthấy kẻ nàođấy muốn làm "thánhtửđạo" trong tìnhtrường, mình bỗngchợt cảmthấy tộinghiệp cho họ. Thêm một conthiêuthân dấnthân vào vòng nhânsinh tụcluỵ. Cómấyai mình từng gặp đã hớnhở vì tìnhyêu mầunhiệm thiêngliêng làm đờisống họ thănghoa chấpcánh? Cóchăng là những kẻ chegiấu đằngsau cáimặtnạ hạnhphúc kia nỗi đoạđày hoằnnặng trênvai khôngdám tỏlộ cùng ai. Ðasố những người đã lậpgiađình khôngai thừanhận là họ đãcó một chọnlựa sailầm trong đờisống. Họ chỉ lêntiếng saukhi họ thoátđược rakhỏi cái kiếpnhânsinh quanniệm "con là nợ vợ là oangia." Cònkhông thì họ lại tỏ ra khoankhoái khi thấy thêm một kẻkhác gianhập hàngngũ của những kẻ lúcnào cũng vênhvênh tựhào về bảnhlãnh của mình, rằng tađây cóđược "vợđẹp conkhôn."

Mình đã từng lêntiếng cảnhcáo, giónglên "hồichuông cảnhtỉnh" cho những thằngbạn còn sống kiếpđộcthân, sẵnsàng laođầu vào kiếpngười dâubể. Nhưng cólẽ tiếngnói của mình cóthể đượcxem là ngoạilệ, khôngđángkể. Họ khôngtin cho rằng mình theo giáophái "vợngười đẹp hơn vợta", đứngnúinầy trôngnúinọ, hạnhphúc trongtầmtay nhưng khônghaybết.

Ðọcxong những điều mình vừa mới viết kểtrên là sẽ cóngười phán ngay câu: "áichà, thằng nầy không hạnhphúc." Lại thêm một vấntừ: thếnào là hạnhphúc? Nếu bảo hạnhphúc là có vợđẹp conkhôn, có việclàm vữngvàng, cónhàcócửa, có xế hộp, mang hộchiếu Mỹ, một năm đi xuấtngoại nghỉmát ítnhất một lần thì quảlà mình hạnhphúc. Nhưng trênđời nầy hạnhphúc thườnglà cáibóng mà ngườita đeođuổi hơn là cáithựctế mà họ đangcó trongtay. Tôi khôngnghĩ là mình thuộcvề một trong đámngười nầy, nhưng tôi lại quanniệm tìnhyêu là điềuvĩnhcữu, là cứucánh của cuộcđời, dođó nó là hạnhphúc. Và đốivới tôi, cókhi tìnhyêu trởthành ảoảnh, chỉ hiệnhữu trong trínhớ và trong tâmtưởng hay trong sựđeođuổi kiếmtìm miệtmài không mệtmỏi.

Cólẽ sẽ cóngười nhìnthấy sựmâuthuẩn trong cáchnói trên, mộtlối biệnluận vòngvo để tránhné thẳng câutrảlời trựctiếp về tìnhyêu và hạnhphúc. Tôi nhớ mộtvài năm saukhi khi lấyvợ, khi trôngthấy những cặptìnhnhân âuyếmnhau trên một đườngphố nàođấy, lúcđó mình thường cảmthấy hânhoan sungsướng vì nhậnra rằng mình cũng có một ngườivợ đẹpxinh đang chờđợi mình ởnhà. nămbảy năm sauđó,cũng những hìnhảnh tươngtự đậpvàomắt, mình lại nghĩ, tộinghiệp cho họ, họ lại sắp vướngvào những hệluỵ của đờisống mà mình đang muốn tháogỡra. Lấy thídụ nầy, tôi cóthể nóilà tìnhyêu chínhlà những gì mà cặptìnhnhân trẻ kia đang âuyếm, đang đắmchìm, đang sôisục với lòng hammuốn khi họ ômnhau, hônnhau trên con đườngphố nàođó. Hạnhphúc của họ lúcbấygiờ là sựtruytìm hoanlạc khôngngừng mà họ chưa tìmthấy trọnvẹn. Haynói mộtcáchkhác, hạnhphúc lạilà cáitìnhyêu lýtưởng mà họ đang đeođuổi, khi chưa thựcsự chiếmđoạtđược hoàntoàn cả thânxác và tâmhồn của đốitượng.

Tìnhyêu chínhlà nỗikhaokhát thèmmuốn nhụcdục từ một đốitượng khácphái. Cái ýmuốm chiếmđoạt và làmchủ đốitượng đó baogiờ cũng mãnhliệt hơn cái bảnlĩnh thựcsự của một người, và cáibảnlĩnh nầy baogòm những khảnăng cho và cốnghiến. Tìnhyêu vìthế, tựnó là tựngã, hướngnội, và íchkỷ hơnlà cái mà ngườita thườngnói là tìnhyêu là "cho rất nhiều nhưng nhận chẳng baonhiêu." Cho ởđây cónghĩalà bỏcông bỏvốn, bỏ nănglực đầutư vào điều mà ngườita mongmỏi thèmmuốn hơnhết và muốn đạtđược. Sựkiện nầy thườnglà xảyra từ haiphía, dođó ta có cái mà ngườita gọilà "mãnlực của tìnhyêu." Khi chưa chiếmlĩnh được thânxác của đốitượng tìnhyêu, ngườita dốc hếtsứcmìnhra đế tấncông và chiếmđoạt. "Yêunhau mấy núi cũng trèo, mấy sông cũng lội mấy đèo anh (em) cũng qua." Dođó ta cũng có những chàng sởkhanh quấtngựatruyphong saukhi thoảmãn xong nỗithèmkhát aoước dụcvọng mà họ đeođuổi với những conmồi của họ trướcđó. Ðốivới đasố mọingười, với những ràngbuộc xãhội và lươngtâm họ, khi họ đã đạttới đích, họ chấpnhập những hậuquả sauđó và bằnglòng sống với nó -- sống với ảoảnh hạnhphúc hậutìnhyêu, nghĩalà sống bằng những dưâm tìnhyêu banđầu cònsótlại và tự đánhlừa mình cùng ngườikhác chorằng mình đang hạnhphúc. Nhưng trong thâmtâm, trong tiềmthức họ cólẽ đã nhậnra rằng "tình chỉ đẹp khi còn dangdỡ."

Trong tìnhyêu, ngườita cũng thường nhắcnở đến "tiếngsét áitình." Ðólà cái kháiniệm "love at first sight' trong tiếng Anh hay "nhất kiến chungtình" trong Hánngữ -- nóichung chắcchắn dâtộc nào trên thếgiới cũngcó cáchnói tượngtự nầy. Thựcra, đây chỉlà một cáchnói vívon để chỉ một hiệntượng mà một người bấylâunay xâydựng lâuđàitìnhái trong mộngmị, thêudệt trong trítưởngtượng của mình một đốitượng tìnhyêu lýtưởng, đốitượng đó phải là thếnầythếnọ, và đến một ngàynọ, "nàngcôngchúa ngủ trong rừng kia và chànghoàngtử bạchmã" gặpnhau sau những tơtưởng dệt giấcmộng vàng, thếlà tiếngsét áitình đánhtrúng cả hai!

NgườiViệt ta có câu "Lấynhau vì tình, sống vớinhau vì nghĩa." Ôngbà tổtiên ta đãđúc kết những kinhnghiệm và triếtlý của cuộcđời trong câunói đó. Tình ởđây là tìnhyêu. Khi ta còntrẻ, mới bướcvào tìnhyêu, ta đã sốngchết quyết lấy chođuợc đốitượng mình yêu. Khi lấynhau rồi, thờigian trôiqua, mộtvài năm có, nămbảy năm có, tìnhyêu dầndần cũng nguộilạnh. Khôngnóira nhưng cảvợ lẫnchồng đều hiểurằng tìnhyêu giữa haingười khôngcòn sôinổi và nồngthắm nhưxưa. Áiân cũng phailạt, đôikhi đó chỉcòn là những cuộc dãchiến thầntốc, làm chocó. Tuầntrăngmật ngày mới cưới chỉcòn là kỷniệm. Cònđâu những trậnxáplácà thâuđêm suốtsáng mà chẳngai thấy mỏimệt. Sáng đá, trưa đá, chiều đá, tối đá, và nửakhuya dậy đá tiếp. Cảhai lúcbấygiờ chỉ biết ăn và ngủ. Dưới bầutrời và trên thếgian nầy dườngnhư chỉcó hai kẻ yêunhau. Cólẽ vìvậy, đasố những kẻngoạitình thườnglà những người muốn tìmlại những dưâm ngàycũ, xemđó là một cách để khơilại những nguồncảmhứng dạtdào, và cóngười đểdành những tiềmnăng nónghổi mới sạtđiện dànhriêng mangvề dângtặng lại ngườiphốingẫu. 

Nhưng sựđời cóbaogiờ giảndị nhưthế vì đãcó bao kẻ thửlửa đã chết vì lửa, đi quátrớn và dừnglại khôngkịp. Thếlà có những cặpvợchồng tanvỡ, và cóngười lại nạilýdo là họ sống vì tìnhyêu. Nhưng ngườiViệt nóichung, làmthâncongái (thân trai thì cũng chẳngkhácgì,) mườihai bếnnước, có bến đục và cũng có bến trong. Rũi lấytrúng ôngchồng (hay bàvợ) phảigió, hoalài cắm bãi cứctrâu, đànhphải lãnhtrọn kiếp lưuđày nôlệ cảđời. Ðó cũnglà một thứ "nghĩa". Ðasố những vợchồng tìnhnhân cũ cònlại, chấpnhận sống vớihau chođến rănglongđầubạc là vì nghĩa, và cái"nghĩa" ởđây là những ràngbuộc xãhội và những giátrị truyềnthống ápđặt lêntrên đờisống của mọingười. Dođó, khi ta quansát những xãhội Tâyphương, thường phêphán khi thấy tỷlệ lydị quácao... Nhưng thựcsự, cóbiếtbaonhiêu cặp vợchồng Việtnam đã ănđờiởkiếp vớinhau nhưng thựcsự khôngít kẻ "đồngsàndịmộng."

Khi ngườita đang yêu, họ nghĩrằng họ cóthể hysinh mọithứ cho tìnhyêu. Chẳnghạn như trong xãhội Việtnam ngàytrước, nếu chamẹ cấmcản là họ bánsống bánchết quyếttử cho tìnhyêu. Nhưng saukhi lấynhau, nhanh thì mộthai năm, lâuthì nămbảy năm, cóngười dầndần nhậnra rằng một trong những thứ quýgiá nhất trong đời họ mà đã hysinh cho tìnhyêu là sựtựdo tuyệtđối mà họ từngcó của những ngày độcthân. Có giađình, mọi hànhđộng, mọi quyếtđịnh, sựtựdo đilại của những người đã vàocuộc đều bị hạnchế mộtcách tànnhẫn. Cóngười sẽ cắnrăng chịuđựng, cóngười sẽ phảnkháng... nhưng nóichúng, họ sẽ hốitiếc nhớlại những ngàyxưa dungdăngdungdẻ... Cái sailầm lớnnhất trong tìnhyêu chínhlà ở chỗnầy vì có người sẽ cholà họ làmchủ đốitượng kia; đốitượng kia là vậtsởhữu tuyệtđối của họ. 

Ðể tránh khỏi cái bikịch tìnhyêu nầy mà nhiều người đã mắcphải, điều cần ghinhớ là baogiờ cũng nên xem người phôingẫu của mình là người bạn, không những chỉ là ngườibạnđời đầuấp taygối như quanniệm truyềnthống đãcó, mà phải xem như là một ngườibạn tuyệtđối. Có những điều ta không nói không làm đối với một ngườibạn thân nàođó của ta thì ta cũng khôngnên phálệ đốivới ngườibạntình của ta. Không ai thuộc quyềnsởhữu của riêng ai. Mỗingười có tựdo cánhân riêng của họ. Ta không mở thơ riêng của ban ra đọc thì ta cũng khôngnên bóc thơ của vợ hay chồng ra đọc. Người phốingẫu có quyền tựdo tiêuxài, thídụ như chotiền cho ngườithân của họ chẳnghạn... Họ cóquyền điđứng tớilui... Tómlại, ta đoốixử với một ngườibạnthân của ta như thếnào là ta sẽ đốixủ với vợ hoặc chồng nhưvậy. Có nhưthế, tìnhyêu saungàycười mới có còn cơmay tồntại ítnhiều. 

Khôngphải là "Bà Tùng Long" biết gỡrốitơlòng mới nhậnra những "common sense" hay nhậnthức rađược "tựdo đầutiên và cuốicùng" của conngười là tiềnđề và điềukiện sốngcòn cho một hônnhân "báchniên giailão" và còn hyvọng giữlại được ínhiều dưâm tìnhyêu ngàycũ. Và hơnthếnữa, đừng kỳvọng tìnhyêu sau ngàycưới sẽ mãimãi nồngnàn như ngày chưacưới. Có người vívon chuyện áiân vợchồng giống như ăn mãi một món thịtbò thì dù có ngon đimấy thì cũng phải ngán. Sẽ cóngười ngoạitình, dù chỉlà ngoạitình trong cáchsuynghĩ. Cứ để chàng hoặc nàng tựdo trongviệc truytìm nguồncảmhứng mới, đasố sẽ biến nó thànnh nguồn nhânsâm nănglực mới mangvề bồibổ lại những cái đã tànphai trong tìnhyêu củkỹ của hai bôlão tìnhyêu.

Nóikhôngngoa, hônnhân chínhlà nấmmồ chôncất tìnhyêu. Khi yêu, trăm chuyện đều choqua. Ðangyêu, nóichuyệngì nghe cũng ngọtngào thivị hết. Từ chuyện nhonhỏ như em mặc một chiếcáo mới, khen đẹp. Ðưa em đi shopping suốtngày, khôngbiếtmệt. Em kể cho nghe chuyện nhà em , nào mèo nào chó, chuyện ba em trông hoa gì trong vườn, chuyện má em biết nấu món ăn ngon... chuyện gì em kể nghe cũng dễthương. Chuyện chàng viếtvăn làmthơ hay, chuyện chàng có chiếcxe láng, chuyện chàng máymóc thứgì cũng biết sửa... ôi chànghoàngtử trongmộng của em saomà giỏigiang, saomà galăng thế !... 

Thếrồi, chẳng baolâu saungàycười, dườngnhư cả hai hết chuyệnnói. Thựcsự haingười có thêm nhiềuchuyệnhơn, đủthứchuyện, nhưng chàng nào muốn nghe. Chuyện chó chuyện mèo chỉ tổlàm chàng khóchịu thêm. Chuyện chàng thích ăn thịt nàng thích ăn cá, chuyện chàng ghét shopping nàng thích sắm đồ. Bấynhiêu đó đủđểcho "nấmmồ tìnhyêu" càng chenthêm nhiều cỏdại.  Chuyện vănchương nhạchay tranhđẹp của chàng là chuyện ngàyxưa, nay trướcmắt phải là chuyện dốpdiếc chongon, nhà phảilớn hơn người hàngxóm, dốp phải kiếm chođược nhiều tiền. Chuyệnmới là chuyện tiềnnhà, tiềnnước, tiềnđiện, tiềnxe...  Chàng làm baonhiêu nàng đều thấy khôngđủ... Tínhtình haingười dườngnhư ngàycàng xacách. Một người emgái nhỏ tôi quenbiết, nghe tôi tathán về hônnhân giađình nhưtrên, em nhấtđịnh khôngtin. Em bảo, em sẵnsàng sốngchết cho tìnhyêu. Em sẵnsàng hysinh tấtcả để cóđược tấmchồng lýtưởng. Làmsao mà tin chođược "hônnhân chínhlà nấmmồ chôncất tìnhyêu." Cólẽ em chưa từngyêu baogiờ. Dođó, cái mãnhlựctìnhyêu baogiờ cũng hừnghực ghêgớm, biết hay khôngbiết, tin hay khôngtin, đốivới kẻ kinhnghiệm hay khôngkinhnghiệm đều dễchết nhưkhông. Tôi cảmthấy mình cũng khônglệngoại, chỉ cóđiều là tôi sẽ khôngbaogiờ "tảomộ." Lầnnữa.

Ôi tìnhyêu xemra chẳngcòn thơmộng tínào dưới ngòibút của kẻ phàmphutụctử như tôi. Cóngười chắchcắn sẽ cholà "tên nầy đã vỡ mộnggốichăn, khôngđuợc hạnhphúc." Nhưng đâynày, mộnggốichăn chínhlà cáicốtlỏi của hai chữ tìnhyêu như đãđuợc phântích ởtrên. Còn hạnhphúc trong tìnhyêu thìsao? Ðó chínhlà những truytìm khôngngừngnghỉ những giấcmộng chăngối, ngàynào còn hơisức đeođuổi cáiđích đó là ngàyđó còn hạnhphúc. Mộtkhi mà tráitim mình vẫncòn cảmnhậnđuợc những rungđộng trước một ngườikhácphái, là tôi cóthể nói là mình vẫncòn tìnhyêu đầyắp trong hồn. Xemra cái lẽ "yêu là chết tronglòng mộtít" vì mấykhi yêu ai lạiđuợc yêu mộtcách trọnvẹn vẫncòn làm bao tráitim điêuđứng chếtđisốnglại, baogiờ cũng thèm hát câu "'yêu ai' thơdại từ trời, theo 'ai' xuốngbiển vớt đời ta trôi..."

dchph

09/2001