Lời ngườidịch :
Nhà lãnhđạo nào, chínhtrị cũngnhư kinhdoanh, đều nên
đọc bộsửký trườngthiên nầy của Tưmã Quang,
bộsử kinhđiển lớn hàng thứhai sau bộ SửkýTưmã
Thiên trong khotàng thưtịch Trunghoa. Cóngười sẽ
chorằng vào thờiđại này bộsách này sẽ không giúpích
gì được vì, thídụ, thờixưa làmgì có quanniệm dânchủ.
Đúngvậy, quảthực là có nhiều quanniệm của thờiđại
ngàynay khônghề có một trăm năm trướcđây chứ đừng
nói chi tới một ngàn năm trước, nhưng ta phải nhìnnhận
rằng những quanniệm và kháiniệm cơbản chung về lãnhđạo
vẫncòn tồntại, thídụ như là "thiênthời, địalợi,
nhânhoà", "hônquân" và "minhquân"...
Và ngườilãnhđao "minhquân" tàiba baogiờ cũng
cốgắng "trịquốc tềgia bình thiênhạ" hầu
manglại ấmno cho ngườidân của một nước. Bộsửký
nầy đúckết những biếncố và kinhnghiệm lịchsử
của nhiều thờiđại và nhânvật lãnhđạo trong
lịchsử Trunghoa. Người lãnhđạo đọc bộsử nầy
chắcchắn sẽ họchỏiđược nhiều bàihọc quýgiá mà
kinhnghiệm cánhân của họ không thểnào cóđược.
Đốivới những người khôngcó
thamvọng lãnhđạo, bộsử nầy sẽ mangđến những phútgiây
nhànlãm, ôncổsuykim, nhìnlại mình, nhìnvào thờiđại
rồi sẽ thấyrằng lịchsử là một biếnthái khôngngừng,
trôichảy mãimiết trong một dòngsông mà trongđó
sốmệnh mình và baonhiêu người khác, chođến ngàynay
vẫncòn là những conđò không máichèo.
Bộsử nầy chưabaogiờ được
dịchra tiếngViệt vì tínhđồsộ của nó, dày trên
20.000 trang (bản bạchthoại), dođó ngườiViệtmình
trong thờiđại này chưachắc có mấyai đã códịp đọc
được bộsử nầy vì bảnchính cổvăn viết bằng
chữHán qua thể vănngôn đòihỏi ngườiđọc phảicó
một trìnhđộ Hánngữ cổ khácao. Nếu cóngười dịch
và inra thì cũng khôngmấy người mua nổi. Maymắn thay,
ngàynay liênmạng toàncầu chophép chúngta thựchiện điều
nầy.
Bảndịch nầy ngườidịch dựatrên
bản bạchthoại do Bá Dương chuyểnngữ từ thể vănngôn
cổ đờiTống do Tưmã Quang biênsoạn. Dịchgiả không
dám nói là sẽ thựchiện hoànchỉnh bảndịch nầy và
baolâu sẽ hoàntất côngtrình này. Côngsức và tàinăng
của cánhân ngườidịch cóhạn nên chắchắn sẽ có
nhiều khuyếtđiểm; khi dịch phầnlớn cậytrông vào
vốn quanthoại âm Bắckinh ítỏi của mình để dịch nên
rất cóthể sẽ có saisót trongviệc phiênâm nhândanh và
địadanh ra âm Hánviệt. Dođó dịchgiả mong quývị
caominh chỉgiáo thêm.
Quyển Một
Thờiđại
Chiếnquốc
Nộidung :
Lời Giớithiệu 1,2,3
| Tưmã Quang dâng biểu | Ba
đại giatộc phântrị nước Tấn |
Nhiếp Chính hạsát Hàn Tương | Ngô Khởi
phụcthù saukhi chết | Tần Quốc hạlệnh chiêu
hiền | Côngtôn Ánh và Chínhsách Đổimới | Mã
Lăng Đạo giếtchết Bàng Quyên | Triệu
Ủng bỏđói Sa Tu Cung
LỜI GIỚITHIỆU
CỦA BÁ DƯƠNG
Tôi từbấylâu vẫn ômấp ýnguyện
chuyểnngữ bộ Tư Trị Thông Giám sang ngônngữ
đươngthời, cho mãiđếnnay mới thựchiện được,
rấtlà phấnkhởi. Bởilẽ trong thưtịch sửký baola
của Trunghoa thựcra chỉcó hai bộ tướctác giátrị
nhất, mộtlà bộ Sửký của
Tưmã Thiên, hailà bộ Tư Trị Thông Giám của Tưmã
Quang.
Tưmã Quang tiênsinh sinh
vào thếkỷ thứ 11, đờiNhàTống, đứngđầu pháibảothủ
(cựuđảng), đốilập với Vương An Thạch tiênsinh, ngườidẫnđầu
phecáchtân (tânđảng). Cả hai phái đều đã
từng cólần thấtthế. Chínhngay trong thờikỳ
phebảothủ mất quyềnthế, Tưmã Quang tiênsinh đã hoàntất
bộsử khổnglồ nầy.
Tư Trị Thông Giám nguyên
là một bộ sửký ghichép là một thờikỳ lịchsử dài
một ngàn ba trăm sáumươi hai năm, là một bộ biênniên
sử của Trunghoa thời trungcổ, trongđó baogồm bốn
thờikỳ hổnloạn và giankhốnnhất của lịchsử
Trunghoa: nguyênlà một bộ sửký ghichép là một
thờikỳ lịchsử dài một ngàn ba trăm sáumươi hai năm,
là một bộ biênniênsử của Trunghoa thờitrungcổ,
trongđó baogồm bốn thờikỳ hỗnloạn và
giankhốnnhất của lịchsử Trunghoa:
Thờiđại Chiếnquốc:
từ năm 480 trước tâylịch đến năm 221 trước tâylịch
Thờiđại Tamquốc:
từ năm 220 đến năm 280
Thờikỳ Đại Phânliệt:
từ năm 304 đến năm 589
Thờikỳ Tiểu Phânliệt:
từ năm 907 đến năm 979
Tưmã Quang tiênsinh
với khảnăng nhìnxatrôngrộng hiếmthấy, đảmnhận
vaitrò biênsoạn lịchsử với một trìnhđộ trithức
uyênbác, và tiênsinh đã ghichép lại được một giaiđoạn
lịchsử hỗnloạn dài một ngàn ba trăm sáumươi hai năm
đúckết thành một hệthống mạchlạc rõràng. Tiênsinh
còn baogồm luôncả thờiđại Xuânthu. Trunghoa trướcđó
chưacólấy được một bộsử minhbạch và chínhxác đến
vậy.
Vì tiênsinh đứngtrên
lậptrường bảothủ, chonên đã cóngười hoàinghi giátrị
kháchquan của bộ Tư Trị Thông Giám, và thậmchí
còn cóngười xếp bộsử nầy vào loại "tuyêntruyền"
dùng để phụcvụ cho giaicấp thốngtrị. Nhưng một tácphẩm
vănhoá tolớn nhưvậy tự nó chứađựng nhiều chứcnăng
mà đứngtrên quanđiểm sửquan khôngphải mọingười
đều cùngchung một ýkiến, nhưng với cáchxửlý
sửliệu mộtcách nghiêmtúc, Tưmã Quang tiênsinh đã đểlại
cho chúngta một bảovật quíbáu. Huốnghồ tiênsinh khi
xửlý sửliệu, khi phêphán sựkiện đã dànhriêng
mục "Thần Quang viết" (lờitấu với vua, cónghĩa
là theoý của hạthần Tưmã Quang là nhưvầy) để bàytỏ
ýkiến của mình. Nếu Tưmã Quang tiênsinh không hoànthành
côngtrình nầy, với sửliệu thấttán tảnmạn, các
sửgia của thờiđại ngàynay với điềukiện cósẵn
những tưliệu ở thời của tiênsinh chưachắc là đã
làmđược gì.
Triệu Tự tiênsinh đặttên
tácphẩm nầy là Tư Trị Thông Giám, từ một
bộ sửký biến nó thành một bộkinhtạng uyênbác dànhchỗ
các vuachuá vềsau đọc nó rồi lấy đó làmgương.
Tuyvậy, chúngta cũng vẫn cứ biếtơn Triệu Tự tiênsinh
đã mệnhdanh bộsách nầy nhưvậy cùngvới lời đềtựa
của tiênsinh, bởilẽ lời đềtựa đó là một ángvăn
rất quantrọng và truyềnkỳ nhất trong lịchsử vănhoá
Trunghoa. Chođến giaiđoạn pháitânđảng nắmquyền họ
hạlệnh cấm lưuhành bộ Tư Trị Thông Giám, cóngười
nhắcnhở cảnhcáo nóirằng hànhđộng nầy là lời tuyênchiến
với vua, họ mới bừngtỉnh mà ngưngtay.
Chẳngqua cóđiềulà
bộsách nầy tuyđược nhàvua tựphong hoặc được nhìnnhận
là kinhđiển gươngsoi cho vuachuá, trên thựctế,
chẳnghề có ôngvua nào nhìnthấyđược cáiíchlợi tìmthấy
trong tấmgương nầy. Dưới triềuNhà Minh nhàvua mỗi sángsớm
dậy đều mang bộsách nầy ra nghiềnngẫm, nhưng
những vị vua của triềuđại nầy, mỗi ông kếtiếp
ngàycàng tệhơn. Mộtkhi quyềnlực có khảnăng làm con
ngườita cuồngđiên lên, nó đồngthời cũng cóthể làmcho
con ngườita mêmuội utối, trông chẳngthấy gươngsoi,
hoặc cóthể trôngthấy tấmgương nhưng lại nhìnthấy
trong gương hiệnra chântướng xấuxí của mình, vốnlà
cứtưởng đẹp như tiênnga giángtrần.
Chonên, bộsách nầy khôngnhững
là tấmgươngsoi của vuachuá, mà cònlà tấmgươngsoi
chung dànhcho thườngdân. Thôngqua bộ Tư Trị Thông
Giám, chúngta cóthể đặtlại vaitrò của lịchsử,
cùng đốimặt với địnhmệnh có hoạ có phúc, và cũng
cóthể nhìnra vếttích hànhđộng và tâmtrạng của
giớilãnhđạo đươngthời, dùng đó làmthướcđo bìnhphẩm
vuachuá. Lấy thídụ lịchsử Trunghoa chotới ngày
xảyra cuộccáchmạng cộnghoà năm Tânhợi 1911, chúngta
nhận rõ ra rằng trong tưtưởng chínhtrị Trunghoa, khônghềcó
tưtưởng dânchủ. Mơước xaxỉ nhất của ngườidân
thờibấygiờ chỉ tớimức là mong gặpđược đấngquânvương
hiềnlành tàiđức. Nhưng làmsao để xuấthiện được
một đấng quânvương hiềnlành tàiđức đây? Theo
truyềnthống, ngườidân chỉ còn biết cậyvào đứctính
biết khắcchế tựngã -- phẩmđức. Tớiđây vấnđề
sẽ hiệnra, cần phải có một uylực đốiđầu mới làm
con ngườita theo đúng khuônphép. Ngườita khôngthể trôngcậy
là có phẩmđức tuyệtđối, vì quyềnlực cóthể làm
bạihoại phẩmđức, dođó chỉ có dânchủ mới cóthể
trôngcậy được, nhưng trong lịchsử Trunghoa qua
biếtbaolần thayđổi triềuđại, đều thiếusót tưtưởng
nầy để làm nguyêntắc chỉđạo tốicao, dođó đã
xảyra baonhiêu cuộcbểdâu chémgiết, không
ngừngnghỉ.
Chúngta không
cảtinrằng dânchủ là viênlinhdược vạnnăng, vì vănhoá
và truyềnthống khôngphải là một câyđạithụ, màlà
một dòngsông lớn, khôngcó một lựclượng chínhtrị
và quânsự nào cóthể mang nó ra để chém đứtđoạn.
Ngườita cóthể tìmthấy trong Tư Trị Thông Giám
đủ mọi loại thểtài, hìnhthức, khuônmẫu, điểnhình,
đủkiểu đủcách mà từtrước chođến ngàynay khôngngừng
táidiễn, lặplại. Nếu muốn tìmhiểu conngười
Trunghoa, chínhtrị Trunghoa, cùngvới triểnvọng và
tiềnđồ của nước Trungquốc ngàynay là phải
nghiềnngẫm Tư Trị Thông Giám.
Nguyênbản Tư Trị
Thông Giám được viết bằng ngônngữ vănngôn Háncổ
của thếkỷ thứ 11, nhưng đốivới ngườiđọc
thờinầy vẫncòn nhậnthấy được những nét sinhđộng
thâmthuý. Ngàyxưa, đờisống ngườidân bìnhdị và
đơngiản, giớitríthức cóthể bỏra cả cuộcđời mình
để vùiđầu vào kinhđiển. Nhưng xãhội ngàynay với
nhịpsống ồạt xôngtới như một đoàntàulửa, con ngườita
làmgì có thờigiờ ngồi nghiềnngẫm cổvăn. Nếunhưmà
khôngcó bảndịch bộsách nầy bằng ngônngữ ngàynay,
giátrị của Tư Trị Thông Giám sẽ chìmvào quyênlãng.
Khi chuyểnngữ bộsách
nầy ngườidịch gặpphải ba điều khókhăn: một là
địadanh. Trên thếgiới chỉcó dântộc Trunghoa là thường
thayđổi địadanh nhất. Khi muốnbiết một địadanh
cổ nơi nào thì chỉcónước khócthầm. Cái khó
thứhai là têngọi quanchức. Mỗi thờiđại têngọi
quanchức đều thayđồi, đủkiểuđủcách. Cái khó
thứba là xácđịnh thờigian. Ngườixưa không gọi
"năm" là "năm" màlà, thídụ "Ủng
Nhiếp Đề Cách", "ngày" thì viếttheo
phongcách "giáp ất tý sửu".
Chúngtôi đưara phươngán
sau: điạdanh cổ thì vẫn giữ nguyên, nhưng phụchú thêm
điạdanh ngàynay, thêmvàođó thêm nguyêntắc lấy
thậpniên làm đơnvị đơnnguyên của một thờiđại mà
vẽra bảnđồ thờiđó của mỗi đonvị mười năm để
ngườiđọc cóthể hìnhdung được bốicảnh thựctế
thờibấygiờ của những nhânvật lịchsử. Cóđiều têngọi
quanchức cổ đều dùng những kháiniệm thôngdụng
hiệnđại để ngườiđọc dễhiểu cách xưnggọi, chúngtôi
chỉ phụchú thêm cách xưnggọi cổ. Có làm nhưvậy ngườiđọc
mới cóthể quanhệđược thứbậc quanchức quyềnlực
của các nhânvật lịchsử. Còn đốivới kháiniệm
"năm", chúngtôi xửdụng côngnguyên tâylịch.
Chỉ có dùng cách viết năm côngnguyên mới lộthết ýniệm
thờigian xagần. Chúngtôi khôngnhững khôngdùng đến
kiểu viết "Ủng Nhiếp Đề Cách", ngaycả niênhiệu
cũng chỉ dùng để phụchú, có nhưvậy mới thoátrakhỏi
matrận kiểu "Chánh Thóc năm X" khó biếtđược
là vào thờiđiểm nào trong lịchsử. Đốivới kháiniệm
"ngày", chúngtôi dùng số, tránh kiểu "giáp
ất tý sửu'.
Về phongcách
dịchthuật, chúngtôi quyết theođúng nguyênbản mộtcách
trungthực, hoànthành một bộ Tư Trị Thông Giám
thứhai có giátrị tươngđương nguyênbản, pháthuy được
ngaycả hồnsách, âmvận, và rõràng đơngiản, nhờđó
ngườiđọc cóthể thưởngthứcđược bộsử nầy
mộtcách trọnvẹn mà khôngcầnđến tựđiển điểntích
sáchcôngcụ thamkhảo nàokhác.
Côngtác dịchthuật ra
bạchthoại chotới thờiđiểm nầy (1983) mới cóthể
thựchiệnđược. Bởivì Côngty Xuấtbản Viễnlưu (Đàiloan)
và tôi đều nháitheo kiểu các xứ Ấuchâu xuấtbản
bộ Tựđiển Oxford, vì quánhiều và chiphí cao, nên
họ cho in và pháthành thành từngđợt, mỗi tháng
xuấtbản một cuốn (theo từng mẫutự ABC một) mà hoàntất
tong vòng hai năm. Đây là một phươngcách pháthành sách
mới khác phiêulưu, thànhcông hay không mộtphần chỉ
biết cậyvào thờivận. Cóngười lại longại không
biết độcgiả ngườiHoa có đủ trìnhđộ trithức như
người Ấuchâu chăng để liêntục theođuổi cách
xuấtbản từng kỳ nầy? Nhưng chúng tôi lại vữngtin
về việc nầy, quyếtđịnh mỗi tháng xuấtbản một
quyển, tự hạnđịnh là trong khoảng banăm sẽ hoànthành
côngtrình nầy. Tôi khôngdám bảođảm chắcchắn là
việc dịchthuật sẽ khôngcó sựsaisót trongđó. Nhưng
tôi dám bảođảm rằng, sẽ không phạmphải lỗi
kiểu dịch chữ "viết" ra thành chữ "nói"
trong bản bạchthoại nầy.
Tôi viết lờiđềtựa
nầy ngaysaukhi tôi dịch xong quyển một, trong quá trình
chuyểnngữ, tôi pháthiện rarằng việcchuyểntừ từ
một "tửngữ" sang "sinhngữ", lại cònphải
gìngiữ linhhồn của thứ văntự chết nầy, đôikhi còn
cảmthấy khóhơn tự mình biênsoạn từđầu. Đặctrưng
nổibậtnhất của lốiviết vănngôn kiểucổ là: câu
sau không ănnhập gì tới câu trước, câu trước ở đằng
Đông, câu kế độtnhiên ở đàng Tây, khómà liênkết
lạiđược. Vănngôn còn chứa trànđầy điểntích, ýnghĩa
hỗnmang. Về việcdùng địadanh ngàynay chúthích địadanh
cổ, cũngnhư thaythế têngọi quanchức, thật cũng khôngphải
là chuyện dễ. Hầunhưlà mỗi hàng chữ đềucó
ẩngiấu địalôi, không dọnsạch chúng thì khôngthểnào
tiếntớitrước được. Nhưngnếu gặp vấnđề nào cũng
phải triệtđể giảiquyết đâurađó thì thờigiờ không
chophép -- bởilẽ có những vấnđề ngườita cóthể
mangra bàncải hết năm này sang năm tới. Nhưng tôi
vẫn quyếtchí tiếptục côngtrình của mình, không
ngừngnghỉ. Vậndụng hết sức mình.
Bàigiớithiệu nầy xin
làm lờitựa.
BÁ DƯƠNG,
Đàibắc, 15-7-1983
Xemtiếp
trangkế
