.
Chânbước Chênhvênh
Phan Cung
-Nghiệp
Chứngkiến thịtrấn mấthẳn sinhkhí sống bìnhtại nhưxưa. Tìnhhình chiếnsự toànquốc khẩntrương hẳnlên từ cuộc xuaquân xâmlăng vượt Bếnhải của Cộngsản. Mọingười đểlộ nét loâu ramặt.
Mấy ngày trướcđây, xecộ ditản dậpdìu rời thịtrấn. Những chiếcxe về Quinhơn tảncư dânchúng rờikhỏi miếngđất dấuyêu của họ. Dân thịxứ bặt vắng dần trên thịphố, lẫnquất chỉ còn những khuônmặt của dântỵnạn từ Hoàiân, Tamquan đổxô về Bồngsơn tìmchốn anlành. Những chuyếnxe... Thư khá bốirối về tìnhhình hiệntại. Nửa muốn về Quinhơn với chị Thiên vì sợ chị ngóngtrông. Nửa muốn ởlại với mảnhđất mà Thư thươngmến. Một cáigì thật đằmthắm nổidâng trong tâmtưởng Thư về Bồngsơn. Khó nói, khó cóthể nhậnthức rõràng được điềuđó. Hẳnnhiên thứ tìnhcảm ấy thiêngliêng vôcùng. Ngườita đã đi, bỏđi.
Lầnđầutiên thịtrấn này ngậpchìm trong nỗi đedoạ khốnkhổ hơnbaogiờhết.
Thư đâmra bùingùi xúcđộng. Ngày về thămlại Bồngsơn chínhlà ngày ngườingười lũlượt dắtdìu nhau bỏđi. Ngượcvề chốn anbình giảtưởng mà Thư đã sống từ thuở lớnlên đến bâygiờ cũng đã có quá nhiều cựcnhọc. Thànhphố của annghỉ, của dongduổi bìnhyên, không âulo, khôngphải sợhãi với mọithứ antoàn nhưnhứt. Thư nghelòng đắngcay hếtsức. Nhưng dùsao Thư vẫncòn tronglòng niềm tintưởng để ởlại chờđón tinxa.
Gát chiếc nạnggỗ bêncạnh, Thư ngồixuống bựcthềm đốtthuốc hút ngó mônglung. Nắng đổ trắngxoá xuống mặtđường imquạnh. Thịphố lưathưa bóngngười qualại, nhà nốitiếp sansát nhau là những cánhcửa đóng lớtphớt chỉ còn đôiba nhà nán ởlại như chờđợi nỗi annghỉ mongmanh. Thư khẽ thởdài. Bọn họctrò mộtsố lớn đã dời Bồngsơn từ tuần trước, vì lúcđó đã có tin nẫu về bắt đem đi những họcsinh mườibốn mườilăm tuổi trởlên để chíchthuốc kíchthích chiếnđấu. Trườngốc đóngkín cửa. Thầybà lầnlượt bỏđi. Đôilúc Thư cũng thấy hết tintưởng ở mình, còn có ai ởlại đâu?
Thư nhắmmắt lại, cố dồnhết tâmtrí vào nỗi lãngquên laođao khóthở. Tiếng bom nổ dội từ bênkia ngọnnúi trọc đầu rềnvang cả mặtđất, tiếng phicơ, tiếng súng lớn súng nhỏ nổrền bênkia sông. Tiếng đạiliên trút sang bênkia cầu từ những ôcửa trựcthăng nổ nghe giòngiã. Mởmắt ra - chắcchắn Thư sẽ nhìnthấy từ miền rừngnúi những cụmkhói cấtcao.
Triệu trởvề. Triệu dựng chiếc xeđạp dưới hiênnhà trởvào. Triệu nhìn Thư cười, mồi điếuthuốc rồi ngồixuống cạnh Thư. Thư thoảng nghethấy Triệu thởdài, Thư hỏi vuvơ vàiba câu thỉ thấy Triệu lắcđầu.
Triệu nói Cộngsản đã trànngập Hoàiân, nẫu đang đánhrút để trútvề Bồngsơn. Thư cười hỏi anh sợ? Triệu lắcđầu nhènhẹ: "Tôi ởlại cho đến phút cuốicùng."
Mớihồi sángsớm, đạn nẫu pháokích từ bênkia đầunúi vào thànhphố làm chết trọn một giađình năm người mà Thư có quenbiết.
Cănnhà xụpđổ, khói nghingút bốccao và chẳngai buồn chôncất những xác thâyngười vụnnút. Đó là nhà của ông H. dưới khu phố mới, vài ba quảđạn lọt vào quận, línhtráng thươngvong được đưa về nhàthương thịxã hết. Ở khu nhà thương, dânchúng đã bỏđi hết chẳngcòn sótlại một ai trongkhi lính từ Trungđoàn đỗquân về đóng ởđấy. Dây kẽmgai giăng tứtán. Lính đóng dọctheo các lộgiới. Mấy ông Bácsĩ TântâyLan về Quyhơn, bịnhviện chỉ còn sótlại vài ba bácsĩ Việt và mấy ytáviên với lòng xaođộng. Triệu hỏi Thư dùngcơm chưa, Thư nói rồi. Đằng nhà Thế? Triệu hỏi. Thu khẻ gậtđầu. Rồi Thư thấy Triệu imlặng, mồhôi rướm
trên trán Triệu, tóc rối xoả xuống vầngtrán – đôimắt lờđờ nhìn qua đôi kínhcận làm Thư ngỡ như Triệu đang khóc với đôi mắt ướt!
Đạnbom tiếptục nổ ìầm trên núi bênkia sông. Khói bốclên từng cột caongất trong nắngchói. Thư imlặng chẳngmuốn nóigì, Chiếc châncụt, đôinạng đã làm Thư mệtchán từ thuởnào – để giờ chứngkiến thêm bộmặt thực của chiếntranh làm lòng Thư lại thêm ngaongán. Buổitrưa và nắng. Thịtrấn cùng nỗi imvắng. Đãcó lệnh giớinghiêm từ sáu giờ tối đến sáu giờsáng. Khuphố imlìm với những caoốc được trưngdụng làm nơi phòngthủ với những baocát chấtđầy và súng sắt đenđủa dọcngang làm khôngkhí trởnên khóthở nặngnề. Kẽmgai giăngkhắp ngãba ngãtư đường vào thônxóm, chùachiềng, chợbúa, vàora và bệnhviện v.v…
Đủthứ làm Thư chóngmặt. Lính được thả dọc hết thịphố, những cái nónsắt, súng lênđạn – và nỗi imlặng làm khônggian thêm côtịch nặngnề. Buổitrưa đang qua và sẽsắp hết một ngày. Mặttrời cònđang lừngchừng, rồi sẽ lặn.
Hồiđêm, đang ngủ Thư và Triệu bỗng giựtmình thứcgiấc vì nghe đạnbắn nổ ran hướng dốc đồi mười. Thư trởngười mởmắt trôngra ngoài khung cửasổ thấy rõ những trái hoảchâu treo lơlửng trên nềntrời tối vànghoe. Cộngsản đã về đồi dốc! Còn baoxa nữa sẽ đến Bồngsơn? Thư bănkhoăn loâu và Thư nói với Triệu nhưthế. Triệu cười bảo mai mình cũng nên làm một căn hầm cát nổi để đề hòng những sựviệc bấtngờ. Thư hỏiđùa: “Bấtngờ hay tìnhcờ đây ôngbạn?” Triệu cười lớn bậtdậy:
- Thôi ngủ chẳngđược – ông có nghe quận đềba 105 lên dốc không?
Thư cũng bật trởdậy chốngnạng lò dò trong bóngtối bật diêm thắpsáng câyđèn dầulạc trong cănnhà im tối. Triệu đunnước phatrà. Thư biết mình sẽ chẳng ngủ được nữa rồi.
Đạn nổ rònrõ tiếng réo vivút xé trời… Từng ánh hoảchâu lunglinh. Một mãnh ánhsáng lùa qua khung cửasổ nhỏ, chạy dài như bóngnắng mây che. Đêm đang sâu và bị khuađộng bởi tiếng súng. Thư chợt losợ nẫu trànvề ở miệt cầutre. Nước sôi. Triệu lúicúi bỏ trà vào chiếc canhựa lớn, nói đùa:
- Giờnày sướng nhé anh Thư; chủnhân cănnhà nhường quyền khaithác cho bọnmình – mai mình cũng nên kiếm một cô nào cho vui đêm. Thư bật chửithề trong miệng:
- Giỡn hoài cậu. Gái đitản chiếnthuật về Quinhơn hết rồi, còn có ai mô? Triệu cười với điếuthuốc cắm nghiêng trên đôi bờmôi khô toả khói lờmờ trong vùng ánhsáng vàngvọt của ngọn đèn dầu. Những ngụm trà nóng bốckhói thơmngát hươnghơi. Một chút men đắng ngọtlịm trôiqua cổ làm Thư dễ hịu đôichút. Thôi. Mặchết! Mặccho bomđạn nổ gần. Mặccho đêm rựcsáng hoảchâu. Thư cố lắng quên thựctại khốnkhổ này – Thư muốn hưởng một chút thúvui đằmthắm bên li trà và cố tránh nghĩvề chiếc châncụt của mình và đôi nạng gỗ.
Triệu vẫn cười. Suốtđêm nghe nổ đều tiếng súng. Từ khu quận nằm trên đầu cầu, tiếng kẻng báođộng vanglên trong thanhlặng –tiếng đạibác câu về dốc, tiếng nổrền và mặtđất nghenhư runglên từngchặp. Thư ngãngười tựavào vách hútthuốc. Triệu ngồi xếpbằng trên giường, nhịpchân khoẻ như đang cốgắng lắngnghe tiếngsúng. Đêm súngđạn sắpvề trong cănnhà tịchmịch hai bóng người ngồi nhìn nhau qua thứ ánhsáng lờmờ của ngọnđèn dầulạc với đốmlửa đỏ lelói bạtngàn giókhói. Gió khua từ lòngsông trôiqua thịtrấn, trôiqua những vòmcây cao nghe laoxao tiếng lá khuađộng. Tiếng súng. Vẫn là tiếng súng. Mai thứcdậy để thấy thêm ngườita lũlượt bồngbế đưanhau rời thịphố. Chắcchắn thế.
Triệu nói vuvơ về Thế, nhà nó nghèo nên chẳng điđâu hết. Kểra thì cũng thật đángngại. Giọng Thư nói thế châm lẫn tiếcnuối chuachát. Triệu nhịpnhịp chân, hát nhỏ “Cõng thầy cụtchân qua rẫybắp ruộngnương, cõng thầy cụtchân ôm chiếcnạng trên người…” Thư imlặng nghe lòng bângkhuâng giâylát. Bản nhạc “Trên dặmtrường” mà Thư đã sángtác đã ghilại hết những gì mà Thư muốn nói về Thể, một thứ tình thầytrò thấmthiết tìnhnghĩa baola.
Ngàynào Thư còn dạyhọc ở ngôitrường ngói đỏ với đôinạng bướcchân khậpkhiễng – một chút thânyêu. 1 chút thắmđằm hơihướng tìnhnghĩa gắnliền với đất Bồngsơn. Saunày Thư làmđơn xin bãinhiệm và Triệu được bổ về dạy đến ngàynay. Gần hè rồi, trườngốc chưakịp mãnkhóa đã phải đóngcửa sớm vì tìnhhình anninh bị đặt trong vòng đedọa.
“Qua bao đoạntrường, mới thấy tìnhthương, cõng thầy quá bước quá bước sơnhà…” (*) Triệu vẫn còn hát. Tiếnghát vanglên trong cănnhà tốivăng bị chìmlẫn trong tiếngsúng rềnxa. Thư nghe một niềm xúcđộng dânglên trong tâmhồn đauđớn. Thư còn nhớrõ những kỷniệm nhọcnhằn đauthương và đằmthắm tình thầytrò ở Thể.
Hút hết điếuthuốc này, mồi tiếp điếuthuốc khác. Thư và em ngồi lẩn trong bóng đèndầu mờtỏa dườngnhư chờ sáng. Hơn 2g30 sáng rồi. Súngđạn vẫn còn réovang xa. Chắc đang đánh lớn ở dốc, đồi mười.
Triệu nói về Cường. Thiếutá Quậntrưởng Hoàng Lê Cường với những dựán về Bồngsơn cùng với sự bànhtrướng kiếnthiết mởlớn thịtrấn Bồngsơn với các đườngxá có mang tên. Triệu nói thật phục ôngta, chưa ông nào làmđược như ổng. Hômtrước còn yên, ông còn nói chuyện dưới trường về cuộc dungoạn núi Bìnhsơn với bọn họctrò nghe thậtđã lỗtai… Giờ chắc đang khốnđốn với tìnhhình hiệntại. Thật khó ngờ.
Thư tỉnhdậy sớm sau giấcngủ muộn níukéo Thư vào khoảng thờigian gần sáng - từlúc tiếngsúng đã thôi vang ở đầu dốc. Triệu còn ngủ mansay. Thức ậy làm đôi ba độngtác thể ục, Thư nghe thểxác mỏirời và khúc châncụt têcứng. Cặp đôinạng qua nách, Thư khậpkhểnh bướcra saunhà rửamặt. Buổisáng trời giăng mây đen nhuốm mưa, màu ảmđạm, huyhoắc. Thư cố thở từng ngụm dài, tìm chút thoảimái trong từng vũng khôngkhí ngọtlịm. Nắng đã chết. Buổisáng như buổichiều... Bầutrời thấpxuống, ẩmđục. Những cánh lá xanh ngoài vườn nhỏ hìnhnhư cũng muốn rũhéo trong khônggian âmu, têẩm. Gió vờn túa lên từ mặtsông ẩmướt, thoảng mộtchút lạnh kìquặc của những ngày đầu hè. Giờ nầy miềnNam đang sửasoạn cho những ngày mưa ngậplụt. Bấtgiác những ýnghĩ vuvơ thế đã làm lòng Thư bùingùi chợt nhớđến những chuyến đixa của thời tuổitrẻ. Đôi chân. Đôi chân đã mấtđi một chiếc. Dòngsông xanh và chiếc chân Thư gởilại làm đờisống Thư haomất không ít mỗi bìnhthường; và sự đauđớn ítnhiều.
Buổisáng của một ngày trong một thànhphố đang bị đedọa bởi súngđạn nghe xaoxác. Nhà cửa đóngkín. Đườngphố vắngtanh. Đôiba người lầmlũi qualại vậtvờ một luồng sinhkhí héohắt thươngđau.
Thư chống ạng loayhoay trước hiênnhà. Trải dép xuống nềnđất, Thư ngồi bệt xuống bằng cửđộng khókhăn của một kẻ đã bị haohụt mất đi mộtphần thểxác. Điếuthuốc thắplên, khói bay và nỗi buồn bay. Ngoàira khôngcòngì để nốitiếp những ýnghĩ dởdang. Thư vẫn chưa toanliệu chuyến trởvề lại Quinhơn với chị Thiên - chắcchắn là chị đang trôngđợi Thư ghêgớm.
Thư bật thởdài têtái.
Buổisáng trôiqua, đến gần ngọ. Thư lại nghe tiếng trựcthăng bayvề rợpphố. Hoảtiển bắtđầu túaxuống bênkia đầunúi. Tiếng chósủa. Tiếngnổ. Tiếng rềnvang. Từng quảđạn bắnđi nghe chóitai, "chảng... chảng..."
Những chiếc trựcthăng đuanhau xối đạn. Tiếng đạiliên, tiếngnổ. Cộtkhói, lửa. Thư trôngthấy rõ tầmđạn lửa túara in rõ trên nềntrời xámngoặc muốn mưa.
Thư cảmthấy nhứcđầu và chóngmặt, chẳngcòn thiết gì hết. Chốngnạng đứngdậy, Thư quay ngóvào trongnhà và thấy Triệu còn ngủ. Thư bỏđi saukhi khép cánhcửa lại và lòdò khậpkhểnh chốngnạn đi dọctheo vĩahè khuphố ra quán bà Tư. Một ly càphê. Một chỗngồi ọpẹp trên chiếcghế gỗ nhìnra đường, trông thẳng ra ngãba ở ngõ vào chùa. Kẻmgai! Giăng mắc tứtán. “Đặcbiệt caphê cho thầy đấy nhé. Nay thì chẳngcòn biết buônbán với ai nữa hết. Cảngày chỉ biết mởcửa trông rangoài nhìn trựcthăng bắn…”. Bà Tư cườinói khi mangra cho Thư một li càphêsữa nóng bốckhói. Thư mĩmcười ngóngnhìn ra khung cửasổ khéphờ, và chờđợi một cơnmưa mùmịt trút xuống bên ngoài.
Từng ngụm càphê nhỏ đắnglịm. Thư uống thưthả và đốt từng điếuthuốc nghengóng vuvơ chờ ngày qua mệtmỏi. Khói caphê bốc từng ngụm bay ngang mũi thơmngát. Thư thở nhẹ, nhìn thẳng ra phíatrước. Ngày đang qua. Súngđạn nổ và mưa sắp trút. Trong căn quáncốc nghèonàn của bà Tư ítra hiệntại còn có chỗ cho Thư laivãng để khỏalấp thờigiờ trốngvắng, buồnnản cựcđộ. Những ngày bêncạnh chị Thiên ở Quinhơn Thư chẳngbiết phải làmgì, rồikhi giờđây ra Bồngsơn lại tiếptục những ngày sống mộtcách chánchường ấy, và lại phải chứngkiến thêm khungcảnh chiếntranh đang sửasoạn cho một bộmặt mới nhiều thayđổi ở thịtrấn thânyêu nầy. Súng và đạn. Chưa biết ngàynào thịtrấn nầy sẽ thành bãi chiếntrường. Còn có người ởlại như Thư, sự hiệndiện của họ gâynên niềm tintưởng còn nở lớn trong Thư, Thư chưa muốn rời nó. Đường quốclộ còn thôngsuốt, Thư cóthể rời Bồngsơn bấtcứlúcnào. Vì tin thế nên Thư còn ngầnngừ chưa muốn rờixa Bồngsơn.
Bà Tư ngồi bên kia đầu bàn, nhai trầu nói vu vơ. Trực thăng bắn coi bộ dữ quá há thầy? Không biết nẫu có trên núi đó không mà ngày này cũng bắn hoài. Tuy cười nhìn bà nói có chứ sao lại không! Bà Tư khẽ chépmiệng: chắc chết nhiều. Thư lại cười. Điếuthuốc tàn Thư mồi thêm điếuthuốc khác. Tạisao, thầy không về Quinhơn với giađình chorồi! Chị Thầy có nhàcửa trong ấy mà! Thư nói:
- Tôi chưa muốn đi chút nào hết. Chắc chẳngcó chuyệngì đâu. Còn bà saolại chưa chịu đi. Già rồi phải lo đi sớm để bọntrẻ còn lại rủi có chuyệngì mới chạyđược chứ...
Bà Tư quaylại nhìn Thư cườibuồn:
- Đi rồi lấy gì sống thầy. Nghèo quá, ởlại còn có chút cơmăn. Đi là chết...
- Ởlại cũng chết, rũi nẫu trànvề đánh rồi mình kẹtlại cóphải là... chết không?
Bà Tư khẻ thởdài. Bà hỏi:
- Thầy nói thế sao thầy không về Quinhơn đi chorồi?
Trời đang dần đỗ sang trưa. Không có nắng. Âmu như buổichiều. Khoảng khônggian đó với thứ ánhsáng lelói gần hết một buổitrưa. Thịtrấn trởlại imlặng hoàntoàn khi mấy chiếc trựcthăng thôi bắnphá bên kia đầunúi. Thỉnhthoảng, ngoài đườngphố mộtvài người đạpxe lẻloi qua trông thật buồnbã câmlặng. Thư nhìntheo, nén tiếng thởdài. Ly càphê đã cạn, đáy ly chỉ cònlại những vợnđen. Thư rót trà ra uống, ngồi imlặng bên bà Tư đốidiện bìnhthản nhaitrầu. Quán hẹp chậtchội, nghèonàn. Đôiba chiếc bàn gốm cũkỹ kê lộnxộn, có vài chiếc kệ gỗ mụcnát kê quàvặt bánhkẹo, thuốclá. Khôngkhí ám mùimóc hơihướng ubuồn lặnglẽ. Khoảngsáng du nhất đỗ từ ngoàicửa vào đủ chỉ soirõ khuônmặt bà Tư với nhiều nét bănkhoăn. Thư imlặng quansát. Từng ýtưởng rờirạc khôkhan dấylên trong đầu Thư rỗngkhông quạnhquẽ.
Những ngày gầnđây đã bớt xecộ ditản dânchúng rời Bồngsơn. Nhưvậy không cónghĩalà người trởlại nhiều mà là đã ra đi gầnhết - nhấtlà dâncư sống dọctheo khuphố có chútít tiềncủa. Trong thônxóm hẳnchắc còn nhiều người ởlại. “Tìnhhình coibộ gaygo quá!”. Bà Tư lại thốt.
Thư khẻ gật đầu im lặng.
Thư nghĩ ngay đến Triệu, khônghiểu liệu Thư và Triệu sẽ nánlại đây chođến baogiờ. Khôngbiết baogiờ chiếncuộc mới xảyra. Bấtngờ. Chờđợi. Nỗi chờđợi có nhiều đedọa dậpdềnh. Thư cũng không thathiết về Quinhơn cho mấy.
Tínhtiền xong li caphê Thư chốngnạng rađường đi khậpkhểnh từng bước. Từng bướcchân vanglên trong lòng phố vắng. Tiếng nạng khua và tiếng dép kéolê nghe rõ mồmmột. Thư nghethấy và nghe lòng têđiếng. Chiếc chân cònlại giamgiữ đờisống Thư trong nỗi khốncùng của kẻ đã bị thiệtthòi nhiều. Hồi còn đủ đôichân ngày hai buổi đ dạy bìnhyên không mang nhiều lắm khúcmắc nghĩsuy. Nay đã hết. Đã hết.
Thư cắmcúi đi, ráng bước nhanh vềhướng nhà chokịp buổi cơmtrưa và trước khi trời đỗmưa.
Phan Cung-Nghiệp
Saigon 1972
(Đăng trên Tiềntuyến, số 2499 - 17/6/1973, trang Vănhọc
Nghệthuật, kỳ 147)
Xinmời
xem "Một Thói Tôi Quen" (197
2) - Cùng một tácgiả
