.
Trên Dặmtrường
Phan Cung Nghiệp
(Tạpchí Văn, sốđặcbiệt
"Sáu Nhàvăn Trẻ", số 197, 01/03/1972, Sàigòn)
Từ hôm nhậnđược
giấibãinhiệm từ Nha gởivề, Thư nônnao
chờ ngày trởlại tỉnh. Một ngườithấy
mới sắpđược gởiđến cácem;
thầy sẽ nghỉ dạy luôn. Bọn họctrò dướilớp
nhônnháo lên tỏvẻ quyếnluyến buồnlòng nhưnng
không tỏrõ thànhlời. Thànhthử Thư đành
imlặng không biết giảithích nhưthếnào.
Nhưng Thư còn nhớrõ câunói
cuốicùng của mình với họctrò trướckhi
rời ngôitrường đó:
- Tàisức của thầy khôngcó
baonhiêu, hoặc quèquặt thươngphế như
thầy, thầy tựliệu mình khôngcó đủ
khảnăng, khảnăng suygiảm, để dìudắt
cácem nữa; và thầy đã làmđơn xin rađi...
Bọn họctrò hỏi "thầy
về luôn sao thầy?"... Thư lắcđầu
buồnrầu:
- Thầy mới mấytuổi
dạy, cònnonn ghề... Thầy bãinhiệm chứ
chẳngphải vềhưu...
- Thế thầy sẽ làmgì
để sống? Bọn họctrò hỏi.
Thư bốirối
chẳngbiết trảlời làmsao. Tay mânmê
chiếcnạng gỗ, mắt nhìn chiếcchâncụt
giấu trong ốngquần phấtphơ. Thư nói
buồnrầu:
- Thầy về sống với
chị thầy trên tỉnh, chẳngbiết phải làmgì...
Cảlớp imlặng nhìnnhau
quanhphòng, mắt buồn như muốn khóc.
- Thầy ởlại đi
thầy.... Tụi em mến thầy.
Thư cườibuồn
chốngnạng khấtkhưởng bướcxuống
cuốilớp, nhìnhquanh. Hìnhnhư bọn họctrò
muốn nói gìnữa nhưng thôi imlặng. Thư
cốnén nỗibùingùi dânglên tronglòng, tỏý
luyếntiếc cănlớp nầy khôngmuốn dứt.
Thư nói:
- Thầy tuy về tỉnh
rồi nhưng cũng thỉnhthoảng thầy cũng
sẽ trởlại đây thăm cácem...
Giờcuối còn em nào có muốn nói gì riêng với
thầy nữa không?
Cảlớp imlặng. Thư
chậmchạp lấy thuốc ra mồihút, cốtránh
nhìn những ánhmắt xaosắc muộnphiền. Thư
nhìnra ngoàitrời trông mâyxám muốn làm một cơnmưa
như lòng Thư đang buồnmuốnkhóc. Sắp mưa.
Sắp khóc.
Thư lại chốngnạng
trởlên bàn ngồi. Ngồi imlặng như để
lắngnghe những tiếngnói cầnđược nóilên
nhưng nghẹnngào ấpúng. Hìnhảnh nầy đậpvào
tầmmắtnhìn của Thư mãi khôngthôi chuaxót.
Một chiếcchâncụt và những buổidạy
chốngnạn đi và về buồnthảm như cõichết.
Ðờisống Thư tựa mặtsông buồn, dòngnước
phẳnglặng trôiqua. Thư muốn mình khôngcòn
sống để khỏi nhìn nỗiđắngcay
lờlững quanh mình. Thư có ýnghĩ giãtừ đời
để bỏđi về một chốn sống khác
nhiều thayđổi hơn. Nhưng saucùng những
dựtính bị lunglay khôngít. Nửa Thư thương
ngôitrường nhỏ ngóiđỏ, bànchânkhông, và
những đứahọctrò lớntuổi muộnmàng.
Nửa Thư muốn rờibỏ tứckhắc
những phiềnmuộn nốitiếp nhau trong hoàncảnhsống
khácbiệt nuôinấng ngàytháng sống điqua đời
Thư ở thịxã nầy với rấtnhiều ámảnh.
Buổichiều nào lộisông nướccạn băngsang
bênkia cầu. Những bước nhẹ khi cònđủ
đôichân đemlại cho hồn Thư một nỗiêmái
dịudàng, và một tiếngnổ bấtngờ phátxuất
từ lòngsông saukhi chân vôtình vướngphải
một sợidây nàođó khôngrõ và mơhồ.
Cảngười Thư bứnglên và rơixuống
nặngnề. Từđó Thư nặngnề luôn
với chiếcchân đã gãy gởilại trong dòngsông
hômnào nhuộm máu Thư đỏchói.
Thếlà Thựcsự Thư
đã gởilại cho thịxã nầy một
chiếcchân thương thơm mùiđất bùn, thơm
cỏmay xanhxao. Và đó cũnglà một nỗiámảnh
trọnđời Thư. Vìthế Thư muốn
dờibỏ tứckhắc những kỷniệm đớnđau
nầy và dĩvãng của chuacay nầy. Ðể
trởvề. Ðể trởvề chốncũ
hắthiu thuở ấuthời đã nuôi Thư
lớnkhôn như tìmlại chút ngọtbùi của tìnhthân
vắngbiệt lâunăm.
Những buổi đidạy
sớm, đibộ ngangqua cầu, nhìn xuống dòngsông
cạn bấtgiác Thư muốn khóc. Dòngsông kia đã
trôi chiếc chân Thư về nơinào, về biển
xa hay ngượcdòng nướcbiếc. Dùsao Thư cũngđã
mộtlần đánhđổi thânxác để đánhđổi
một kỷniệm đắngcay nãonề, và một
đờisống hấphối trong từng cơnmuộnphiền
nhiều nỗiêchề. Dòngmáu nào đã luânlưu
từđó khônnguôi.
Tấtcả sựviệc
nầy đã ámảnh Thư khôngngớt. Một
buổisáng tinhmơ. Một consông lặnglờ.
Một người bơphờ băngsang sông với
tiếngnổ tìnhcờ. Rất vội và rất
bấtngờ. Thư khôngcònlà Thư trướckia
nữa.
Ngày Thư bị cưa chân trong
quânyviện, chị Thiên vộivã theo xeđò đến
thăm Thư với tiếngkhóc uấtnghẹn trênmôi.
Thư cố khôihài:
- Tiếcnỗi em khôngphảiklà
đứacon của chínhphủ... phảichi em chết...
Chị Thiên rũa:
- Cậu cứ nóinhãm hoài... Nhà
chị còn mình cậu mang họ ba. Cậu không
toanliệu gì cho tươnglai hếtsao? Chị
buồnlắm cậu à....
Thư ngậmngùi nếm đắng
trênmôi. Ðứaemtrai của Thư kém maymắn hơn Thư,
nó thirớt phải vàolính để sauđó làm đứacon
hiếuthảo cho tổquốc linhthiêng. Mấynăm
đidạy Thư tưởng mình như đã
khuấtvào lãngquên khôngcòn nhớ gì về mình và
nỗichết.
Khi Thư chốngnạn đilại
được, chị Thiên trởvề tỉnh
với gianhàng tạphoá của chị. Thư
trởlại trường cũ dạy vì thiếu
thầy. Sau Thư làmđơn xinđược bãinhiệm
vì tànphế. Và giờ Thư thậtsự sắp
từgiã ngôitrường ngỏiđỏ ởđây
và thịxã nhỏbé quạnhhiu. Chị Thiên đềuđều
gởi thư từ tỉnh về giục Thư khinào
nghĩdạy, hãy trởvề sống với chị...
Và Thư chờđợi hay cố chờ hyvọng
đólà một ngày bìnhyên khôngcòn những chuyến
quasông mạohiểm đùarỡn với những
cồncát khảnghi, với những giếngnước
nhỏ đángngại, với rừng dừa khô trái
rụnglá chết tàntạ thêlương.
Buổidạy cuốicùng ở
thịxã nầy kếtthúc bằng những chuyếnđichơi
ngắnhạn loanhquanh. Thư mang mộtchút nỗisungsướng
được bùđắp với tình thầytrò
nồngthắm. Những bướcchân hụthẫng dùsao
cũng đã đưa Thư trởlại với
nỗithươngyêu cũ gầngũi nồngnàn.
Chiếcchân teo và đôinạng tuy làm Thư ngậmngùi
khôngít nhưng cũng đã được anủi
phầnnào trong mắtnhìn của bọnhọctrò đầyắp
niềmthươngcảm.
Buổihọc cuốicùng
thật cảmđộng. Saurốt Thư không
kềmgiữ được nướcmắt, Thư
đã khóc, khóc như lầnnào chưa được
khóc baogiờ.
Họctrò Nhự, côgái mườichín
tuổi mộcmạc đã đứnglên thaythế
đạidiệncho cảlớp đọclờichúctừ
ngạingùng và quábuồn nhưng rất chânthành.
Ngồi trênnầy lớp, nhìnxuống, qua đôikínhcận
mờ làm Thư chẳng nhìnđược rõ dáng
Nhự bốirối nói đứtquãng từng lời
như khóc. Thư muốn nhắmmắt gụcmặt
xuống bàn.
- Dạ thưa thầy!... Chúngem
kínhmến thầy. Ngàycuối hômnay chúngem
chẳngbiết nóigì hơnlà được chúc
thầy sốngmãi bìnhyên và anlành nơi thầy
sắp trởvề, và mong thầy códịp cho chúngem
gặplại thầy trong niềmkínhyêu muônthuở...
Thư đã khócròng khi nghe
Nhự đọc xong lờichúctừ. Thư cũng
chẳngcòn giấu đượcgì, nghe mộtcáigì
nghènnghẹn ngậpứ trong cổhọng. Thư
imlặng. Chẳngbiết nóigì. Thêm một tròtrai đứnglên
nói vữngvànhơn, cứngcỏihơn nhưng cũng
khôngtránhkhỏi cáigiọng buồnmanmác như muốn
khócnấclên, giốngnhư cơnmưa sắp đỗxuống
ngoàicửa lớp. Thằnghọctrò ấy là Thể,
thằng đã cõng Thư trốn V.C. nhiều đêm
ngoài bụimía, ruộngrau, bờrẫy trămvạn
lần trong nỗi thốngkhổ phải cưumang.
Thể nói mộtthôi dài. Thư khôngnghethấy gìhết.
Thư muốnkhóc. Tìnhthầytrò ởđây sao
nồngnàn quá, đằmthắm quá, chẳng
hệluỵ truânchuyên.
Sauđó Thư đã hátlên
bảnnhạc mà Thư đã sángtác cho cảlớp
nghe và choriêng Thể với nhiều đêm
nhọcnhằn sớtchia.
Cõng thầy điqua
rẫybắp ruộngnương. Cõng thầy cụtchân
băng quốclộ sangđường. Quabao đoạntrường.
Mớithầy tìnhthương. Cõng thầy quábước
sơnhà, nonsông baola, chiếcchân gầyhéo chẳng
vềtới nhà, khôngđi nhìnthấyđược
nonsông baola; muôndặm sơnkhê... Cõng thầy cụtchân
tìm ngược lốivề.
Cuốicùng, trời đỗmưa
ràorào sauđó.
x X x
(còntiếp)
Xinmời
xem trangkế Trên Dặmtrường - Phan Cung
Nghiệp 
