Return to front page!


 

Dịchthuật Bằngmáy:
Niềmmơước Còn Hoài

Trịnh Nhật

Click here for the English version

Qua sựgiớithiệu trong mục spectrum của talawas, tôi đã đượcđọc bài “Dịchthuật: một nghề cho giớitrẻ?” trong báo Ngườiviễnxứ, số rangày 22.7.2005. Bàiviết này tậptrung việc dịchthuật trong phạmvi vănchương, văn học. Theo tácgiả Văn Bảy, dịchthuật vănhọc là một cáinghề, mà cũng khônghẳn là một cáinghề, tùytheo mình nhìntheo gócđộ côngviệc hay gócđộ xãhội. Nghề là bởivì phải “có một thờigian để họcnghề, làmnghề và có thunhập”. Khônghẳn là nghề là bởivì thựcsự nó “không giống một cáinghề bìnhthường”, vì nó có cáigìđó “bíẩn, xaxôi”, hìnhnhư chỉ để dànhcho ngườigià, nghĩalà ngoàitầmtay của giớitrẻ.

Ngườithựchiện bàiviết muốn làmsángtỏ vấnđề, muốn chođược rộngđườngdưluận, nên ông đã hộiý với 6 dịchgiả ngườiViệt nổitiếng đang sống tại thànhphố Hồ Chí Minh, mà theonhư hìnhảnh trong báo chothấy thì các vị này đều là pháinam và đều đã ngoài lụctuần. Sáu vị ấy là: Nguyễn Minh Hoàng, Nguyễn Tôn Nhan, Phạm Viêm Phương, Huỳnh Phan Anh, An Chi, và Cao Xuân Hạo. Chungchung mà nói, các vị này đều khuyên các bạntrẻ nào muốn vàonghề thì phải:

1. Đammê dịchthuật như một môn sởthích.
2. Saymê vănhọc dântộc và ngônngữ mẹđẻ.
3. Hăngsay tìmhiểu, họchỏi để tíchluỹ kinhnghiệm.
4. Tạođược sựuyểnchuyển, hàihòa giữa ngônngữgốc và ngônngữngọn.
5. Hìnhdung được tìnhhuống trong ngônngữgốc để chuyểntả chínhxác, tựnhiên trong lốinói của ngônngữngọn.

Dịchthuật ởđây chỉ đượchiểu là dịch vănhọc nướcngoài sang tiếngmẹđẻ là tiếngViệt. Tôi khôngthấy vị nào nóiđến vấnđề khókhăn, nếucó, trongviệc xinphép bảnquyền tácgiả có tàisản trítuệ đã được chọn dịch. Riêng dịchgiả Phạm Việt Phương thì chobiết thunhập hàngtháng cho nghề dịchthuật, chưa đóng thuếlợitức, cóthể được gần 4 triệu đồng VN. Song, khôngthấy ông nói là phải làmviệc baonhiêu giờ trong một ngày hoặc trong một tháng.

Với kinhnghiệm cánhân ở Úc, dịchthuật, hay đúnghơnlà việc phiêndịch, biêndịch thôngtin cộngđồng, với tôi mộtphần là cáinghề “kiếmcơm”, còn biêndịch vănhọc, vănchương là một sởthích làm theo tuỳhứng cho mình, vì mình, chứ khôngcó thùlao. Và hầuhết truyệnngắn tôi dịch là dịch sang tiếngAnh, trongđó phải kể là những truyệnngắn của Nhật Tiến, Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị Hoài… Hyvọng một ngày nàođó tôi sẽ đóng thành một tuyểntập truyệndịch để đem in, nhưng chắc khôngphải do lợiích thươngmại bởi vì cônglao, chiphí inấn phải bỏra rấtnhiều sovới khoản tiềnthunhập.

Niềmmơước của tôi là dùng máy phụgiúp cho việcdịchthuật. Vìvậy, cáchđây khoảng đôibanăm khi thamgia vào các diễnđàn của ngườiViệt hảingoại trên các Websites quốctế, tôi đãđược một chị nhàgiáo về côngnghệ tinhọc (IT) ở California, Hoa Kỳ, hướngdẫn tôi vào máydịch Systran. Ðể thửnghiệm, tôi đã cắt và dán (cut & paste) một đoạn khoảng 150 chữ của một bàiviết tiếng Anh của tôi, rồi bấmnút để chuyểndịchra tiếngPháp thì chỉ khoảng 1 giây là tôi đượcngay một đoạn dịch bằng Phápngữ. Thậtlà thúvị!


Dướiđây là thídụ:

Nguyênbản:
No Pain, No Gain

I don't remember exactly how many times I've visited the Netherlands. I vaguely recollect that it would be at least five times. Three times out of England, once out of the USA and this last time, out of Australia. These visits cover a period of over 20 years. Each time that I went it was to visit friends whom I sorely missed. Visiting people is my main priority, whilst sight-seeing takes second place. This way of travelling costs us less, but gains us more, much like in the early days of being Vietnamese refugees. However, this last time, on my arrival in Amsterdam, apart from seeing friends and sight-seeing, I also had to do something which was to me far more advantageous - that is to attend to my teeth. This trip was about a patient seeking a dental doctor, and looking for a private clinic for a period of two weeks, free of charge. (154 từ)

Bản dịch:
Aucune douleur, aucun gain

Je ne me rappelle pas exactement combien de fois j'ai visité les Hollandes. Je rappelle vaguement qu'il serait au moins cinq temps. Trois fois hors de l'Angleterre, une fois hors des Etats-Unis et de cette dernière fois, hors de l'Australie. Ces visites couvrent une période de sur 20 ans. Chaque fois que cela j'a disparu il devait rendre visite aux amis dont je me suis douloureusement ennuyés. Les personnes visitantes sont ma priorité principale, tout en la visite touristique prend le deuxième endroit. Cette manière du déplacement nous coûte moins, mais nous gagne d’avantage, tout comme en les jours tôt d'être les réfugiés vietnamiens. Cependant, cette dernière fois, sur mon arrivée à Amsterdam, indépendamment de voir des amis et de la visite touristique, j'ai dû également faire quelque chose qui était à moi bien plus avantageux--qu'est s'occuper mes dents. Ce voyage était au sujet d'un patient cherchant un docteur dentaire, et recherchant une clinique privée pendant une période de deux semaines, gratuitement. (164 từ)

Mới đây, tôi lại nhờ máy Systran chuyển dịch một đoạn đầu của bài tôi viết bằng tiếng Anh nhân dịp Năm Ất Dậu, Tết Con Gà như sau:

Nguyên bản:
A Vietnamese Lunar New Year Message

Dear Everyone,

Well, the Year of the Monkey is over and once again it’s time to reminisce about the lives of the family, as we head into the Year of the Rooster… Let us hope that the Year of the Rooster heralds in a brighter future for all of us. Roosters will not try ‘to compete with each other by their louder crow’, as Vietnamese people often say, in order to avoid last year’s world turmoil of the Iraqi War. Also, in the light of the tsunami disaster, let us all look at the bigger picture and see 2005 as a year of understanding and consideration for our fellow man. If the worse comes to the worst, we might like to call 2005 the Year of the Hen, because hens don’t crow or fight their hearts out. (143 từ)

thì được một đọan tiếng Pháp như thế này:

Bản dịch:

Un message lunaire vietnamien de nouvelle année cher chacun, bien, l'année du singe plus d'et de nouveau il est temps de se rappeler au sujet des vies de la famille, car nous nous dirigeons dans l'année du coq... Espérons que l'année des hérauts de coq dans un futur plus lumineux pour tous les nous. Les coqs n'essayeront pas le `pour concurrencer l'un l'autre par leur corneille vietnamienne plus forte', comme les gens disent souvent, afin d'éviter l'agitation du monde de l'année dernière de la guerre irakienne. En outre, à la lumière du désastre de tsunami, laissez-nous tout le regard à l'image plus grande et voyez 2005 comme année d'arrangement et de considération pour notre homme de camarade. Si le plus mauvais vient au plus mauvais, nous pourrions aimer appeler 2005 l'année de la poule, parce que les poules ne rappellent pas ou ne combattent pas leurs coeurs dehors. (150 từ)

Với khảnăng tiếngPháp khiêmtốn của tôi, tôi đểý thấy máydịch Systran (1) khôngchịu xuốngdòng; (2) không chuyểndịch chữviếthoa nếu khôngphải chữ đầudòng hay sau dấuchấm; (3) khi không tìmđúng chữ tiếngPháp thì đểnguyên chữ tiếngAnh; (4) đaphần là dịch “từ-theo-từ” (word-for-word); (5) thứtự chữ cókhi khôngđược phânminh; (6) gặp thànhngữ thì máydịch đành bótay; (7) thiếu tínhchất tựnhiên, hàihòa của ngônngữngọn.

Tôi hiệnđang làm cuốn từđiển songngữ kếthợptừ haichiều Anh-Việt/Việt-Anh (Bilingual, Bi-directional Dictionary of English-Vietnamese Collocations) cho họcviên cấpcao Anhngữ và cho biêndịch và phiêndịchviên chuyênnghiệp. Chắc nhanhlắm cũng phải mất vàinăm nữa. Khi đãcó dữkiện làm cơsở dữliệu (database), tôi sẽ nghĩđến chuyện máydịch cho tiếngViệt. Vào lúcnày đây, trongkhi máydịch Systran đã có rấtnhiều thứ tiếng, kểcả những tiếng trong vùng ChâuÁ như Hoangữ, Nhậtngữ, Hànngữ là những tiếng có chữviết rắcrối khôngkémgì Việtngữ, mà tiếngViệt thì đếngiờnày vẫn khôngcó là khôngcó.

Với máydịch, chuyện tamsaothấtbổn là chuyện khá tựnhiên, nhấtlà đốivới những bảndịch phứctạp, hoặc có tínhcách vănchương, vănhọc. Tôi nghĩ với những bảndịch thôngtin thờitiết hoặc khoahọc thì khôngđếnnỗinào, vì việcdịch gầnnhư thẳngthừng (straightforward), cósaoravậy, nhấtlà khi hai ngônngữ có những cấutrúc, từvựng gầnnhau như Anh với Pháp như trườnghợp quốcgia sửdụng songngữ ở Canada chẳnghạn.

Vấnđề của tôi là tôi muốn biết máydịch cóthể thựchiện trungbình được baonhiêu phầntrăm của một bàidịch thôngthường. Đờingười quá ngắnngủi, mà chuyện dịchthuật đòihỏi rấtnhiều thờigian và sựkiêntâm, bềnchí khônlường. Mớiđây tôi được dịchgiả Tôn Thất Quỳnh Du, ngườiÚc gốcViệt đang sống tại Canberra, chobiết khi dịch truyện Thiênsứ (The Crystal Messenger) của Phạm Thị Hoài anh đã phải mất 2 năm ròngrã. Nếu máy mà dịch được 70%, còn 30% dànhcho ngườidịch, thì đólà một điều vôcùng thíchthú rồi. Ngườidịch chuyênnghiệp cóthể làm 2 việc: (1) sửachữa nguyênbản trước (pre-editing) và (2) sửachữa bảndịch saukhi máy đã dịch (post-editing) để phụgiúp cho máydịch những điều mình cóthể tiênliệu và những điều khôngtiênliệuđược. Chúngta cứ thửnghĩ nếu mình phải dịch 10 cuốn truyện mỗi cuốn 400 trang, mỗi trang 500 chữ (10x400x500 = 2.000.000 chữ) từ Anh sang Việt hay ngượclại, thì mình sẽ đượclợi biếtlà baonhiêu!

Ngườinào việcấy! Như ngườiAnh họ nói “horses for courses” (ngựa thì ra trườngđua), NgườiViệt mình thì bảo: “Chó giữnhà, mèo bắtchuột”, nên tôi muốn được thamkhảo, hộiý với một hay nhiều người rànhvề côngnghệ tinhọc để đượcdịp nghiêncứu chung về cáicơcấu, nguyêntắc của việcdịch bằngmáy. Về phần tôi, và với sựcộngtác của mộtsố người cùng chuyênmôn sởthích, chúngtôi / chúngta sẽ sosánh hai ngônngữ Anh-Việt trong vấnđề dịch (về từpháp và cúpháp) trong đườnghướng ngônngữ đặcthù của máyvitính (computer-oriented) đểrồi sẽ bảo máy thihành những chỉdẫn, mệnhlệnh (instructions/commands) mà mình đặtra. Khônghiểu tại Việtnam hoặc tại các nước tiêntiến trên thếgiới, đã có ủyban nào hoặc nhóm chuyênviên nào nghiêncứu về vấnđề này chưa. Qua những nguồntin khôngmấy chínhthức, tôi đã đượcnghe là cóngười tại thànhphố Hồ Chí Minh đã được họcbổng của Mĩ để sang Hoakỳ học lấy bằng PhD về dịch bằngmáy (machine translation) hoặc mớiđây đượcnghe qua Trường Caođẳng / Đạihọc Hoasen ở Sàigòn là có một nhóm tưnhân ở Việtnam cũng đang mầymò nghiêncứu về đềtài này. Chuyện thựchư rasao, tôi chưacódịp kiểmchứng. Nếu có ai biếtthêm gì xincho tôi biết với! Xin gửiđến quívị, quí bạn một “tiếngvọng từ đáyvực” và “niềmướcmơ còn hoài”.

Chừngnào chuyệndịch bằngmáy trởthành hiệnthực thì việc dịchthuật nhấtđịnh phảilà một cáinghề cho giớitrẻ, một cáinghề quíhiếm trongtay, mà chodù có “ruộng bềbề” cũng khôngbằng. Cổnhân ta đã chẳng bảo “nhất nghệ tinh nhất thân vinh” đấysao?

Sydney, Tháng 7, 2005

Frank Trinh

 

 


Diễnđàn TiếngViệt
Ýkiến? Phêbình? Vàođây Ziendan.com 



WWW  VNY2K

   
   HỌCTHUẬT
   SÁNGTÁC
   BÚTKÝ VIỄNDU
   TÂMTÌNH SONGNGỮ

 

This website advocates the use of Vietnamese2020 and Vietnamese Unicode for a better way to  process Vietnamese information.
Sứmạng chính của trangnhà VNY2K.COM là cổvõ cáchviết mới Việtngữ2020 và tiêuchuẩn Vietnamese Unicode vì đó là conđường hiệnđạihoá tiếngViệt. 
www.vny2k.com | Ziendan.net | hocthuat.com | sangtac.com | Han-Viet.com


For comments or questions, please send an email to editor@vny2k.com
Copyright © 1999-2005  www.vny2k.com.