TieángAnh: Ngoânngöõ thöùba taïi Vieätnam

Baøi cuûa Trònh Nhaät

 

Trongkhi ñaátnöôùc Vieätnam ñaõ ñi töø chínhsaùch “ñoåimôùi”, ñeán kinhteá thòtröôøng, ñeán thieátlaäp banggiao vôùi Mó, vaø môùiñaây laø ñeán vieäc kíkeát thoûahieäp maäudòch vôùi Hoakì, thì ngöôøidaâân Vieätnam trongnöôùc cuõng ñaõ traûiqua nhieàu giaiñoaïn, ñoåxoânhau ñihoïc thöù ngoânngöõ giaodòch quoácteá, taïoneân moät cônsoát coùtheå goïilaø cônsoát Anhngöõ (English fever).

Lôùp daïy tieángAnh moïcranhönaám. Ngöôøita khoângtheå töôûngtöôïngñöôïc laø coù bieátbaonhieâu tröôøng coângtö, baonhieâu trungtaâm môûlôùp ñaøotaïo Anhngöõ treân toaøncoõi Vieät nam. Ñaâu ñaâu cuõng thaáy quaûngcaùo khoùahoïc naøy, khoùa thi noï. Sinhvieân, coângchöùc ñöôïc göûi ñi duhoïc nöôùcngoaøi cuõng phaûi traudoài theâm voánlieáng Anhngöõ cho ñuûñieåm ñeå ñöôïc nhaänvaøo Ñaïihoïc cuûa nhöõng nöôùc noùi tieángAnh.

Keåmaø xeùttheo taàmquantroïng cuûa ngoânngöõ naøy treân ñaátVieät, thì baûo noù laø “ngoânngöõ thöùnhaát” cuõng chaúngphaûi laø noùingoa. Hay thoângthöôøng ra, vì noù laø moät ngoaïingöõ, neân goïi noù laø “ngoânngöõ thöùhai” nhö baát cöù ngoaïingöõ naøo khaùc thì cuõng hôïplí thoâi. Nhövaäy thì thöû hoûi coù côhoäi gì khieáncho noù trôûthaønh “ngoânngöõ thöùba”.

Khi nhaänxeùt veà nhöõng baøivieát baèng tieángAnh ñaêng trong caùc taïpchí quoácteá do Coängñoàng Kinhteá ChaâuAÂu [European Economic Community(EEC)] aánhaønh vaøo thaäpnieân 1970, taùcgiaû ngöôøiAnh, Alan Duff, trong cuoán The Third Language xuaátbaûn naêm 1981, ñaõ gaùncho caùi loaïi tieángAnh xöûduïng trong nhöõng baøivieát ñoù laø “ngoânngöõ thöùba”. OÂng ñöara moätsoá thíduï minhhoaï nhösau:

Trong tieángAnh, ngöôøita khoâng noùi “*ace violinist” ñeå taû “moät nhaïcsó vócaàm thöôïngthaëng / taøihoa”, maø noùi “top violinist” hoaëc “violin virtuoso”. Hoï khoâng vieát “*indispensably necessary”, ñeå dieãntaû moät vieäcgì “cöïckì caànthieát”, maø chæ caàn vieát “necessary” laø ñuû, thaûnghoaëc neáu muoán nhaánmaïnh thì ngöôøita cuõng coùtheå vieát “absolutely necessary”. Noùi veà “kieánthöùc thaâuthaäp / thunhaän / hoïcñöôïc” ngöôøi ta khoâng noùi “*knowledge is received” maø phaûi noùi “knowledge is acquired”. Khi muoán noùi ñeán tìnhtraïng naøoñoù ñaõ gaâyra moät söïraïnnöùt / ngaê caét / chiareõ” giöõa thaønhphaàn naøy vôùi thaønhphaàn khaùc trong xaõhoäi, ngöôøita cuõng khoâng noùi “opened a wedge” maø noùi “caused a rift”. Choduø dòchgiaû hay ngöôøivieát muoán duøng chöõ “wedge” ñinöõa, thì trong tieángAnh, töø “wedge” khoâng ñichung vôùi töø “open”. Moät “veátthöông” (wound) coù theå “môû” (open), nhöng “a wedge” (caùi neâm / caùi chaën / caùi böûa) thì phaûi “is driven” hoaëc “is introduced “. Khi noùi ñeán “moät veátthöông khoù laønh / laâu laønh”, ngöôøita khoâng noùi “*a wound healed pooly and late”, maø noùi “a wound healed badly”.

Nhöõng loãi neâutreân ñaïiloaïi laø do ôû ngöôøivieát maø tieángAnh cuûa hoï khoângphaûi laø tieángmeïñeû. Choneân, maë duø hoï coù kieánthöùc ñaáy, coù voánlieáng vaênphaïm tieángAnh ñaáy, nhöng khi vieát hoï ñaõ nghó trong tieángmeïñeû cuûa mình roài ñem dòch saùtnghóa sang tieángAnh. Vaên tieángAnh cuûa hoï vìtheá nghe khoâng töïnhieân, khoâng “idiomatic”, khoângphaûi caùithöù tieáng ngöôøiAnh, ngöôøiMó, ngöôøiUÙc hoï vieát hoaëc duøng trong ngöõcaûnh nhötheá. Ngöôøivieát voâhìnhchung phaïmphaûi nhöõng loãi veà keáthôïpngöõ (collocational mismatches).

Treân loáivaøo cuûa moät nhaøhaøng chuyeân baùn thöïcphaåm ñoàbieån coù caùiteân nghe khaù laïtai laø Phoá Bieån naèm giöõa trungtaâm Haønoäi, coù moät taám bieångoã ñöôïc treo luûnglaúng treânkhoâng, moùc baèng sôïidaâyxích saét. Treân taámbieån khaùlôùn naøy coù nhöõng haøng chöõ ñöôïc khaéc raátölaø ngheäthuaät baèng hai thöù tieáng Vieät Anh. Trongsoá nhöõng haøng chöõ ñoù neáu ai ñeåí moätchuùt thì seõ thaáy moät haøng chöõ tieángVieät: “Caùmôn söï choïnlöïa cuûa quyùkhaùch”. Beân döôùi ñoùlaø moät haøng chöõ tieángAnh: “Thank you for choosing”. Ai ñaõ hoïc chuùt ít tieángAnh thì ñeàu bieát “choosing” nghóa laø “choïnlöïa”, nhöng ngöôøi ñoïc caâu tieángAnh nhötheá hoï seõ ñaët ngay caâuhoûi “choosing what?”, choïnlöïa caùigì ñeå ñöôïc nhaø aøng caùmôn. Muoán caõi cuøcöa thì baûo: tieángVieät ngöôøita noùi theá laø hieåu ngaàm ñöôïc roài! Nhöng trong tieángAnh vieát theá laø sai vaênphaïm. Moät caâu vieát thieáu tuùctöø (object). Ñeå traùnh loãi vaênphaïm naøy ngöôøita coùtheå vieát: “Thank you for your choice”. Nhöng ñeå noùi cho ñuùng ngöõcaûnh tieángAnh, chaéc ngöôøita phaûi vieát laø “Thank you for your patronage” [dòchsaùt thì noù coùnghóa laø: “Caùmôn quyùkhaùch ñaõ baûotrô ï/ chieáucoá (ñeán nhaøhaøng cuûa chuùngtoâi)].

Phaàn cuoái cuûa baûnghieäu ngöôøita thaáy coù caâu: “Giôø phuïcvuï” ñöôïc di¸ch sang tieángAnh laø “Serving time”. Veà maët vaênphaïm maø noùi thì khoâng coù gì saitraùi caû. Veà maët ngöõnghóa cuõng khoâng coù gì ñaùng cheâtraùch. “Giôø” laø “time”, “phuïcvuï” laø “serving”. Ñuùng quaù roài! Chæ tieáccoùmoätñieàu laø chöõ “Serving time”, gôïi cho ngöôøita nghó ñeán “thôøigian thoï aùntuø”, hay “thôøigian thihaønh quaândòch / nghóavuï quaânsöï”. Trong tìnhhuoáng, ngöõcaûnh nhötreân, trong tieángAnh coùleõ ngöôøita phaûi vieát “Business hours/Hours of business”,”Trading hours”,”Opening hours”,”Operating hours”. Hay trong tröôønghôïp cuûa moät vaênphoøng thì “Giôø phuïcvuï” laø “Office hours”. Coøn trong tröôønghôïp “Giôø phuïc vuï” taïi phoøngmaïch cuûa baùc só thì laïi phaûi vieát “Surgery hours” hoaëc “Consulting hours”.

ÔÛ chaân caàuthang cuûa khaùchsaïn Daânchuû, thuoäc loaïi 4 sao, naèm raát gaàn Hoà Göôm, ngöôøita thaáy chínhgiöõa khunghình baàuduïc cuûa moät taámthaûm nhoû hình chöõnhaät, maàuxanh laùmaï, coù haøngchöõ maàutraéng “Good morning “ (chaøo buoåisaùng). Nghóalaø vaøo buoåisaùng tröôù khi böôùcleân baäcthang thöùnhaát laø khaùch ñaõ ñöôïc moät lôøi chaøo baèng tieángAnh. Nhöng gaëp phaûi khaùch khoùtính, khaùch chaéc seõ thaéùcmaéc töïhoûi: “Theá coøn nhöõng buoåi khaùc trong ngaøy -- buoåichieàu, buoåitoái, ban ñeâm -- thì cuõng chaøo “Good morning” aø? Ñeå traùnh bò baétbeû, chaéc “taámthaûm chaøomöøng” kia coùkhi phaûi vieát laïi laø “Welcome” cho ñuùngphaänsöï cuûa noù laø “A welcome mat” (chieáutraûi ñoùnchaøo).

ÔÛ Haûiphoøng, coù moät khaùchsaïn 4 sao, cao 8 taàng, môùi ñöôïc xaâycaát caùchnay 3 naêm ôû Phoá Laïch Tray, beâncaïnh moät caùi hoà nhaântaïo hìnhtroøn khaùlôùn, chaïyvoøngquanh moät khuvöïc oácñaûo duønglaøm Trungtaâm Sinhhoaït Thanhnieân. Khoânghieåu coùphaûi ñeå tieänvieäc soåsaùch, chuûnhaân khaùchsaïn ñaõ laáyteân Phoá Laïch Tray ñem ruùtngaéên laïicoøn moät chöõ laø “Tray”. Maø “Tray”. hieåu theo tieángAnh laïi coùnghóa laø “Caùikhay”, maø “Caùikhay” hieåutheo nghóa “phøuïcvuï” thì thaät laø quaùtoát. OÂng “Coávaán” naøo gioûi chöõnghóa thaùnhhieàn “Shakespeare” quaû ñaõ coù saùngkieán hay khi oâng ñöara ñeànghò töø “Tray” cho chuûnhaân khaùchsaïn. Chæ coù ñieàulaø moät khaùchsaïn haïngsang nhötheá maø ñaëtcho caùiteân laø “Tray” (Khay), thì ñoáivôùi ngöôøi baûnngöõ tieángAnh, coùphaûi ñoùlaø moät söïchoïnlöïa kheùo haykhoâng? Khaùchsaïn hieänthôøi ôû Vieätnam maø chuûnhaân phaànlôùn laø ngöôøinöôùcngoaøi thì coù nhöõng teân khaù quenthuoäc nhö Meùtropole, Hilton, Eden, Sofitel, Novotel, Omni, Rex, hoaëc New World... Chöõ “Tray” trong tieángVieät khoângcoù nghóa gìcaû. Maøkhi ñoïctheo gioïngBaéc, vieáttheo caùchphaùtaâm laø “Chay”, thì laïi coùnghóa laø “chay” nhö trong “chaytònh”, nghóa laø “khoâng aênmaën”, “khoâng aên thòtthaø” (vegetarian) nhö ñasoá nhöõng ngöôøi theo ÑaïoPhaät thöôøng laøm.

Cuõng taïi khaùchsaïn naøy, ngöôøita thaáy treân vaùchtöôøng caàuthang maùy coù raát nhieàu hìnhaûnh maàusaéc quaûngcaùo caùc tieännghi cuûa khaùchsaïn nhö hoàbôi, phoøng taémhôi, phoøng taåmquaát, phoøng hoäihoïp, phoøng aênñieåmtaâm, quaàyuoáng öôïu... Bêeân döôùi nhöõng hìnhaûnh ñoùlaø moät haøng chöõ: “So good to enjoy, so hard to forget”. TieángAnh cuûa ngöôøiVieät thuoäc loaïi aênñong thì cuõng coùtheå hieåuñöôïc laø í khaùchsaïn muoán quaûngcaùo laø “Quíkhaùch ôûñaây seõ ñöôïc höôûng nhöõng tieännghi quaùtoát, toát ñeánñoä nhôùmaõi ñeåñôøi, khoângdeãgì queân ñöôïc”. Chæ coùñieàu laø khi hoûi ngöôøibaûnngöõ tieángAnh hoï nghó gì khi hoï ñoïc caùi quaûngcaùo naøy, thì ta cuõng coùtheå ñöôïc caâu traûlôøi ñaïiloaïi nhö theá naøy: “Chuùngtoâi coù noùi “so hard to forget”, nhöng khoâng noùi “so good to enjoy””. Ñaønhraèng ta coùtheå lísöï laø ngoânngöõ coù tínhñoäng, thayñoåi luoânluoân, töø caùicuõ ngöôøita coùtheå saùngcheá ra caùimôùi, caùigì baétmaét, caùigì nghekeâu (catchphrase). Toâi coøn nhôù hoài coøn laøm Ñaøi BBC Luaânñoân caùch nay ñaõ laâu, coù moät anhbaïn ñoàngnghieäp saukhi ñoïc ñöôïc teân töïañeà cuûa moät cuoánphim laø “Dressed to kill” (coùnghóa laø “aêndieän quaànaùo thaät ñeïp ñeå quyeánruõ ngöôøikhaùc”) ñaõ ñöôïc anh coátình ñoåilaïi laø “Undressed to kill” (coùnghóa laø “côûi heát quaànaùo / thoaùty ñeå thuhoàn / haáphoàn ngöôøikhaùc”). Keátquaû laø anhem trong Ñaøi ñaõ ñöôïc moätmeû cöôøi haheâ. Tuynhieân, trong hoaøncaûnh tieángAnh taïi Vieätnam hieängiôø, coùleõ mình coøn phaûi hoïc cho “thoâng” chöõnghóa cuûa ngöôøita caùiñaõ, roài haõy phoùngtay saùngcheá bayböôùm cuõng chöamuoän.

Ñeå cho antoaøn, coùleõ “thöôïngsaùch” laø tìmcaùch tröngduïng ñöôïc nhöõng cuïmtöø coáñònh (fixed expressions) trong tieángAnh. Cuïmtöø coáñònh thoângthöôøng trong tieángAnh ñeå dieãntaû tìnhhuoáng noùi ôûtreân laø “So easy to remember, so hard to forget”. Coøn neáu muoán duøng í cuûa caâu “So good to enjoy, so hard to forget”, töùc laø muoán coøn giöõ ñöôïc nghóa cuûa nhöõng töøngöõ “enjoy” (vui thuù) vaø “remember” (nhôù), coùleõ ngöôøibaûnngöõ tieángAnh seõ ñeànghò nhöõng caâuvieát nhö theánaøy: “Make your stay enjoyable and memorable!” hay “Have an enjoyable and memorable stay” hoaëc “Helping to make your stay enjoyable and memorable!” Xin taïmdòch dieãnnghóa laø “Mong thôøigian quíkhaùch löulaïi ñaây laø thôøigian vuithuù khoùqueân”.

Leân hoàbôi treân saânthöôïng cuûa khaùchsaïn, ngöôøita seõ thaáy treân thaønh mieäng hoàbôi coù moät choã keû baèng sôn xanh laø 1.70 m, caïnhñoù coù ghi caâu tieángAnh: “Thou shalt not dive!”. (Nhaøngöôi chôùcoù nhaøolaën!). “Chôùcoù nhaøolaën” laø vì möïcnöôùc khoâng ñuû saâu, neân chôùcoù ñöùng treân thaønh hoàbôi, ñaâmñaàu xuoángnöôùc maø toimaïng. Töùccöôøi ôû choã laø caâuvaên caûnhcaùo nghenhö ÑieàuRaên thöù 11 trong KinhThaùnh. Chaúnghieåu ngöôøi vieát ñieàuraên naøy coùphaûi ñeå kho chöõ, khoe ghóa hay ñeå thoïcnaùch, choïccöôøi khaùchcönguï chôi? Chæ bieát raèng trong hoaøncaûnh thoângthöôøng nhötheá ngöôøibaûnngöõ tieángAnh seõ¨ vieát: “No diving allowed “ (Caám nhaøolaën).

ÔÛ khaùchsaïn “Tray” naøy, khaùchtroï phaû traû 25 ñoâla Mó moät ngaøy cho moät phoøng coù giöôøng ñoâi, coù baøngheá nhoû, TV maøu, tính luoân caû ñieåmtaâm. Ñaáylaø cho ngöôøi nöôùcngoaøi goácVieät, chöù khoâng coù goácVieät thì phaûi traû gaápñoâi. Moãi laàn khaùchtroï ñi aênsaùng phaûi mangtheo taámphieáu ghiteân phoøng cuûa mình ñeå tieänvieäc cho nhaânvieân phuïcdòch aênuoáng kieåmsoaùt. Neáu ai ñeåí xem taámphieáu thì seõ thaáy hai maët giaáy, moät maët ghi caùc kieåu aênsaùng khaùcnhau baèng tieángAnh, maët kia ghi baèng tieángVieät. Phaàn tieángAnh ghi böõasaùng goàm nhöõng kieåu nhö: “Buffet”,”American”,”Continental “... Laät qua maëtsau coù phaàn tieángVieät thì laø nhöõng lôøidòch cuûa phaàn tieángAnh. Noùi chung thì cuõng ñuùng caû thoâi. Chæ coù moät böõasaùng aên theo kieåu “Continental “ thì laïi dòch töôngñöông laø “Kieåu ChaâuAÙ” ... Ñaây coùtheå laø tröôønghôïp chöõ “taùc” ñaùnh chöõ “toä”. Chöõ “Continental” ôû ñaây khoângphaûi laø “Oriental” (nghóalaø “AÙñoâng”), maø phaûi hieåu laø “Continental breakfast”, böõaaênsaùng theokieåu Luïcñòa ChaâuAÂu, khaùc vôùi aênsaùng theokieåu Quaànñaûo AÊngleâ (The British Isles). AÊnsaùng theokieåu Luïcñòa ChaâuAÂu nghóalaø aên böõaaên nheï, chæcoù baùnhmì söøngboø (croissants), hay baùnhmì nöôùùng (toasted bread), aên vôùi coângphituya (conserves/jam), hoaëc vôùi bô (butter), roài uoáng caøpheâ hay nöôùctraø.

Khi ñi muasaém ôûû Vieätnam, ngöôøita coùtheå thaáy coù nhieàu haønghoaù dòchvuï phuïcvuï dukhaùch, hoaëc nhöõng ai dödaû tieànbaïc muoán höôûng theâm tieännghi nhonhoû, laïcthuù ôû ñôøi. Trongsoá nhöõng haønghoùa aáy coù loaïi giaáylautay laumaët (paper tissues) ñöôïc baàybaùn nhannhaûn taïi caùc tieäm taïphoùa, saùchbaùo. Treân maët ngoaøi cuûa nhöõng goùi nhoû baèng niloâng ñaày maøusaéc, ñuûloaïi hoahoøe hoasoùi troâng ñeïpmaét duøng ñeå ñöïng giaáy xoáp meàâmmaïi traéngtinh aáy, ngöôøita thaáy nhöõng caâuvieát baèng tieángAnh nhö “Forever Love” (“Yeâu maõi khoâng thoâi”), “Just for Fun” (“Quaømoïn chovui”) ... thì baátchôït ngöôøita ñoïcñöôïc haøngchöõ “Thingking for you “ (nguyeânvaên), thayvì phaûi vieát “Thinking of you “ (“Nhôù [ñeán] em/ anh/ baïn”). Beân maët trong cuûa goùi ñöïng “tissues”, neáu coai ñeåí kó thì coøn thaáy haøng chöõ “Handker chiefs” vieát rôøi thaønh hai chöõ, thay vì “Handkerchiefs” vieátlieàn thaønh moät chöõ. Maáy loãi vöøa keå coùtheåâ ñöôïc lieätvaøo loaïi loãi sôí, hoaëc vaênphaïm, chínhtaû tieángAnh coønkeùm. Thoâi thì khoâng noùi laømgì!

Nhöng, caâu tieángAnh “Made in Hanoi “, duøng daùnnhaõõn cho nhöõng loaïi haønghoùa ñöôïc saûnxuaát taïi thuûñoâ ngaøn êm vaênvaät, nhö muõlöôõitrai, noùncoái, giaàydeùp... thì phaûi keålaø moät thíduï nöõa veà hieäntöôïng “ngoânngöõ thöùba” taïi Vieätnam, khoânghônkhoângkeùm.

Trònh Nhaät

Sydney, Cuoáinaêm TaânTò, 2001