Traêng Ñeán Raèm Traêng Troøn

Baøi cuaû Trònh Nhaät

I. Daãnnhaäp

Môùiñaây toâi ñöôïcñoïc baøi "Canhtaân hay thoaùihoùa" cuaû Mai Xuaân Phuïng (MXP), ñaêng trong baùo Vieätluaän soá 1454, Thöbaûy 19, thaùnghai, 2000, noùileân noãi khoùkhaên veà caùch xönghoâ trong tieángVieät döôùimaét moät ngöôøitreû haûingoaïi.

Taùcgiaû baøivieát, hieänlaø chuyeânvieân ñieäntoaùn cuaû ñaïi coângty Telstra, ñaõcoù nhöõng nhaänxeùt baátbình vôùi loái xöng oâ trong tieángVieät, maø anh cho laø thieáu vaênminh vaø phaûnkhoahoïc. Tröôùcheát, toâi phaûi thaønhthaät chiaseû vôùi ngöôøibaïntreû ôûchoã laø anh ñaõ daùm maïnhdaïn noùileân nhöõng ñieàu mình suynghó laø ñuùng vaø ôûchoã laø anh coù ñaàuoùc canhtaân, ñoåimôùi nhöõng gì anh cho laø huûlaäu, caûnböôùc tieánhoaù cuaû daântoäc. Nhöng vaánñeà ñaëtra ôûñaây laø nhöõng ñieàu anh suynghó coù ñuùng khoâng vaø neáu 'khoâng' canhtaân caùch xönghoâ trong tieángVieät nhö anh ñeànghò coùphaûi laø moät söïthoaùihoaù hay khoâng?

II. Truïtraëc trong tieángVieät

Khi ñeàcaäp ñeán tieángVieät thieáu vaênminh, MXP chobieát laø khi thamdöï buoåi 'radiothon' vaänñoäng cöùutrôï naïnluït mieànTrung ngaøy 28-11-99, anh ñaõ voâcuøng luùngtuùng, khoâng bieát xönghoâ mình laø gì, khi nhöõng ngöôøi goïiñieänthoaïi ñeán cho anh, ngöôøi thì xöng laø Toâi, ngöôøi xöng laø Con, ngöôøi laø Chaùu, laø Em. Qua kinhnghieäm baønghoaøng ñoù, anh ñaõ ñaët giaûthuyeát vaø baøytoû moái longaïi cho tröôønghôïp moät nhaânvieân tieáptaân cuaû moät ñaïi coângty maø khoângbieát caùch xönghoâ phaûileõ, luùngtaluùngtuùng moãikhi môûmieäng, thìsao? Ñeå roài anh keátluaän: "Söïthaät ñieàuaáy khoângphaûi loãi cuaû nhaânvieân tieáptaân maø chínhlaø caùi truïctraëc trong ngoânngöõ Vieätnam."

1. Thieáu vaênminh

Neáu thieáu vaênminh (uncivilized) ñöôïchieåu laø baùnkhai (primitive), nghóalaø chöañöôïc phaùttrieån ñuùngmöùc, thì khoângcoù ngoânngöõ naøo bò coi laø thieáu vaênminh caû. Bôûi leõ ngoânngöõ naøy coùtheå ñôngiaûn, thoâthieån trong moät ñòahaït naøoñoù, nhöng laïi phöùctaïp, tìnhtieát trong ñòahaït khaùc, vaø ngöôïclaïi.

TieángAnh phöùctaïp hôn tieángVieät khi moâtaû söïvaät giaûtaïo, khoâng coù thaät. TieángAnh coù voâsoá töø ñeå dieãntaû ínieäm 'giaû' trong tieángVieät. Thíduï 'tieàngiaû' thì phaûi (counterfeit notes/coins), 'nöõtrang giaû' (imitation jewellery), 'thuoácgiaû' (fake pharmaceutical products), 'hoânnhaân giaû' (bogus/sham/fake marriage), 'giaáytôøgiaû' (forged/fake papers), 'chöõkígiaû' (forged/fake signature), 'chaântaygiaû' (artificial/prosthetic limbs), 'maétgiaû' (glass eye), 'raênggiaû' (false teeth), 'teângiaû' (assumed/false name), 'cuïc vaønggiaû' (replica gold nugget), 'böùctranhgiaû' laø (reproduction painting).

Song tieáng nh ñôngiaûn hôn tieángVieät khi moâtaû söïvaät coù maøuñen. Khi muoán dieãntaû cuøng ínieäm 'ñen' trong tieángVieät, ta coù 7 töø ñoàngnghiaõ cuaû tínhtöø ñen' tuøytheo 'ñen' xuaáthieän, ñichung vôùi danhtöø naøo. Thíduï khi ñivôùi 'toùc, maét, khoùi,' thì laø 'toùchuyeàn, maéthuyeàn, khoùihuyeàn', vôùi 'meøo, ñuaõ' laø 'meøomun, ñuaõmun', vôùi 'choù' laø 'choùmöïc', vôùi 'ngöïa' laø 'ngöïaoâ', vôùi 'gaø' laø 'gaøoâ, gaøaùc', vôùi 'boø' laø 'boøhoùng', vôùi 'aùo, quaàn, khaên, moâi, quaàng maét' laø 'aùothaâm, quaànthaâm, khaênthaâm, moâithaâm, maétthaâmquaàng'.

Theotoâi, tieángVieät khoâng thieáu vaênminh, khoâng baùnkhai trong caùchxönghoâ. Bôûivì tieángVieät coù moät heäthoáng, moät maïnglöôùi (network) phaânbieät tinhteá, saâusaéc moái lieânheä trong giañình, moái töôngquan giöõa ngöôøi vaø ngöôøi. Caùch xönghoâ giöõa ngöôøithaân vaø ngöôøilaï trong xaõhoäi Vieätnam ñöôïc döïavaøo nhieàu yeáutoá. Chaúnghaïnnhö vôùi ngöôøi tronghoï thì phaânbieät vaiveá treândöôùi, vôùi ngöôøingoaøi thì phaânbieät tuoåitaùc, giôùitính, ñòavò xaõhoäi, tìnhtraïng hoânphoái ... Ta khoângtheå ñoànghoaù söïphaânloaïi, trieånkhai tinhvi vôùi söïthieáuvaênminh.

Trong ngoânngöõ Vieätnam khoângcoù gì truïctraëc caû. Maø coù truïctraëc chaêng laø ôûchoã thieáuvaéng caùi nhaänthöùc thoângthöôøng (commonsense) cuaû ngöôøi söûduïng caùch xönghoâ trong ngoânngöõ ñoù. Maø 'commonsense' töùclaø "caùi naêngkhieáu töïnhieân khieán ngöôøinaøo coù phaùnñoaùn thíchöùng, coù haønhñoäng thöïctieãn vaø hôïplí" (the natural ability to make good judgements and behave sensibly) [Collins Cobuild English Dictionary, 1995]. Cuïtheå cuaû "caùi phaùnñoaùn thíchöùng, caùi haønhñoäng thöïctieãn vaø hôïplí", trong tröôønghôïp neâutreân, laø ngöôøi traûlôøi ñieänthoaïi phaûi töï giôùithieäu tuoåitaùc cuaû mình, roài xinhoûi ngöôøiñoáiñieän, hay ngöôøi ôû beânkia ñaàudaây ñieänthoaïi, moät caâu veà tuoåitaùc cuaû hoï, tröôùckhi tieáptuïc caâuchuyeän. Vaø khi ñaõ bieát chitieát ñaïiloaïi nhövaäy roài, thì sauñoù cuõng coùtheå lòchsöï xinñöôïc xönghoâ vôùinhau laø Anh Em, Anh Toâi, Chuù Chaùu, Coâ Chaùu, hay Baø Chaùu ... Ñaønhraèng vaánñeà hoûi tuoåitaùc ngöôøikhaùc ôû moät xöù phöôngTaây laø ñieàu neân traùnh, nhöng ta cuõng ñöøngqueân laø trong tröôønghôïp naøy chuùngta vaãnlaø ngöôøi Vieätnam, chöaqueân heát vaênhoaù Vieät, vaø ñang noùichuyeän vôùinhau baèng tieángVieät. Coøn neáu khoângmuoán hoûihan tuoåitaùc loâithoâi, thì ngöôøi baïntreû cuaû chuùngta cuõng coøncoù moät loáithoaùt khaùc laø noùi cho hoï bieát tuoåi cuaû mình ñeå hoï töï quyeátñònh xönghoâ vôùi mình sao cho phaûileõ, hoaëc laø mình coùtheå xöng laø Mình, laø Toâi, laø teân cuùngcôm cuaû mình, hoaëc noùi troángkhoâng, nghóa laø khoâng xöng gìheát, khoângcaànphaûi duøng ñeán nhaânxöng ñaïidanhtöø ngoâithöùnhaát soáít.

Caùi teánhò, caùi linh oäng trong tieángVieät laø theá! Vaø hoïc tieángVieät laø mình phaûi tìmhoïc chobaèngñöôïc caùihay, caùiñeïp ñoù. Tieángmeïñeû maø! Vaû laïi, ôû treân ñôøi naøy, caùi gì ta muoán bieát maø chaû phaûi hoïc? Moân tin hoïc (information technology) chaúng haïn, vaø thieáu gì caùc moân hoïc khaùc, keå caû moân Anh ngöõ/Anh vaên, coøn raéc roái ñeán chöøng naøo maø nhieàu ngöôøi Vieät ta vaãn hoïc ñöôïc huoáng hoà gì tieáng Vieät. Chuùng ta bò luùng tuùng trong caùch xöng hoâ trong tieáng Vieät coù leõ laø vì chuùng ta chöa hoïc ñeán nôi ñeán choán ñaáy thoâi. Neáu chuùng ta coù dòp ñeå yù suy nghó moät chuùt, thì vaán ñeà xöng hoâ, trong nhöõng tröôøng hôïp ñaõ ñöôïc taùc giaû baøi baùo "Canh taân hay thoaùi hoaù" cho laø khoù khaên, thaät söï khoâng khoù khaên ñeán noãi ñaùng phaûi ñaët thaønh vaán ñeà ñem thaûo luaän (non-issues).

Laáy thíduï ñieånhình laø khi ngöôøibaïntreû cuaû chuùngta noùiraèng anh ñaõ traûiqua nhieàulaàn khi ñoáidieän vôùi moätngöôøi maø khoângbieát neân goïilaø Baùc haylaø Chuù vì ngöôøiaáy chæ baèng tuoåi anh uoät mình thoâi. Nghe keå cuõng hôi laï laø taïisao ngöôøibaïntreû laïi khoânggoïi ngöôøiñoáidieän baèng Anh, xöng mình laø Toâi hay Em, hoaëc baèng Chuù, xöng mình laø Chaùu cuõng ñöôïc, vì hoï laø ngöôøilaï vaø coùtheå hoï khaùnhieàu tuoåi hôn mình.

2. Phaûnkhoahoïc

Ñeå daãnchöùng tieángVieät phaûnkhoahoïc, MXP ñöa ra boáicaûnh cuaû thieáunieân 10 tuoåi bò oângbaø baétgoïi moät em beù sôsinh laø Anh hoaëc Chò vaø xöng mình laø Em vì beùthô kia laø con cuaû ngöôøibaùc. Anh chobieát ñaõ chöùngkieán laø ngöôøianhhoï (con baùc) laäpgiañình vôùi moät ngöôøi emruoät cuaû vôï. Neáu sosaùnh veà doønghoï, hai chòemruoät dó hieân gaànnhau hôn so vôùi anhem con chuù con baùc, aáytheámaø ngöôøita líluaän raèng: "Xuaátgiaù toøngphu" choneân con cuaû ngöôøianh vaãn giöõ vaitreân.

Neáu phaûnkhoahoïc (unscientific) ñöôïchieåu theo nghiaõ laø khoânghôïp luaänlí (illogical), thì khoâng coù ngoânngöõ naøo ñöôïc em laø hoaøntoaøn khoahoïc, laø thaäpphaàn loâ-gích caû. Trong cuøng moät ngoânngöõ, choãnaøy coùtheå hôïplí maø choãkhaùc thì khoâng; hoaëc giöõa hai ngoânngöõ, choãnaøy thì ngoânngöõ naøy hôïplí, choãkia thì ngoânngöõ kia hôïplí, vaø ngöôïclaïi.

Ngöôøi noùi tieángAnh coùtheå choraèng ngoânngöõ cuaû hoï hôïplí laø khi noùi ñeán convaät gì, ñoàvaät gì ... nhieàu hôn laø moät thì phaûi theâm s hoaëc es, trongkhi ngöôøi noùi tieángVieät laïi choraèng tieángVieät cuaû mình môùi hôïplí, vì khi ñaõcoù con soá 2 hoaëc 3 tröôùc convaät aáy, ñoàvaät aáy thì ñaõ roõ nghóa roài, vieäcgì phaûi theâmthaét loâithoâi ñeå phaânbieät soánhieàu, soáít laøm gì. TieángAnh cuõng coù caùi voâlí nöõa laø khi noùi: 'I couldn't care less' maølaïi coù nghiaõlaø 'Toâi ñeáchcaàn quantaâm (ñeán chuyeänñoù)', trong khi leõra phaûi coùnghiaõ laø 'toâi khoângkeùm quantaâm', töùc laø 'Toâi coù quantaâm'. TieángVieät cuõng khoâng keùm voâlí ôûchoã laø khi noùi 'Noù thieáugì tieàn' maølaïi coùnghiaõ laø 'Noù coù nhieàutieàn'. Hay khi ta noùi 'Toâi phaûi cho noù ñi khaùmbaùcsó' maølaïi coùnghiaõ laø 'Toâi phaûi cho noù ñi baùcsó ñeå oång/baû khaùmbeänh cho noù'.

Döïa vaøo daãnchöùng neâutreân, ta khoângtheå ñoøihoûi tieángVieät phaûi coù khoahoïc, phaûi hôïplí. Söïkieän oângbaø baétbuoäc thieáunieân 10 tuoåi goïi moät embeù sôsinh laø Anh hoaëc Chò vaø xöng mình laø Em vì beùthô kia laø con cuaû ngöôøibaùc laø chuyeän taát xaûyra. Vaø chuyeän con cuaû ngöôøianhhoï vaãn giöõvai ngöôøitreân, thayvì con cuaû mình, maëcduø vôï mình laø ngöôøi chòruoät cuaû vôï cuaû ngöôøi anhhoï, cuõng laø chuyeän thöôøngtình. Neáu muoán, tröôønghôïp naøy cuõng coùtheå ñöôïc giaûithích theo quannieäm 'xuaátgiaù toøngphu' trong vaênhoaù Vieätnam nhö taùcgiaû baøivieát ñaõ neâu. Maø ngoânngöõ vaø vaênhoaù, thì ai cuõng bieát, laø hai söïkieän baátkhaûphaân.

Song cöù thöû suynghó moätchuùt thì chuùngta seõ nhaänthaáyraèng chuyeän cheùocaúngngoãng nhötreân chæ xaûyra ôû Vieätnam, coøn neáu coù xaûyra ôû UÙc, thì cuõng raátlaø hieám. OÂng aø naøo ôû UÙc maø laïi coøn chòu hoù baétbeû conchaùu ñeántheá. Vaûlaïi, ta vieäcgì phaûi xöng Em vôùi beù sôsinh khi treû khoâng bieátnghe bieátnoùi. Treûcon Vieätnam ôû UÙc ñaõ bìnhñaúng ñeánñoä chuùng goïinhau baèng teân, vaø teân cuaû chuùng laïi thöôøngkhi laø teân Anh, teân UÙc nöõa, thì logì phaûi daïy chuùng xönghoâ. Neáu chuùng xönghoâ vôùinhau laø You laø Me thì cuõng toát thoâi. Ngöôïclaïi, cuõng phaûi keåñeán nhöõng tröôønghôïp trongñoù ngöôøianh, ngöôøichò con oângbaùc, baøbaùc maø ít tuoåi hôn con oângchuù, baødì, thì chínhhoï laïi töï caûmthaáy muoán xöng mình laø Em maø keâu nhöõng ngöôøi ôû vai em baèng Anh, baèng Chò.

III. Ñôngiaûnhoaù ñeå soángcoøn

Theo taùcgiaû MXP, thì ngoânngöõ (vaênhoaù hieåu theo nghóaheïp) maø muoán ñem löutruyeàn thì phaûi deãdaøng ñaùpöùng ñöôïc nhucaàu thöïctieãn. Anh ñöara ñeànghò laø: Giaûndò oaù nhaânxöng ñaïidanhtöø vaø loaïiboû loái xönghoâ Chuù Baùc, Coâ Dì, Caäu Môï ... vôùi nhöõng ngöôøi khoângphaûi laø baøcon hoïhaøng.

1. Giaûndòhoaù nhaânxöng ñaïidanhtöø

Taùcgiaû MXP ñeànghò giaûndòhoaù nhaânxöng ñaïidanhtöø, ñaëcbieät ngoâithöùnhaát, ngoâithöùhai soáít. Trong caùchñoáithoaïi haøngngaøy, anh coù yùkieán laø ta chæ caàn xöng Toâi vaø goïinhau baèng teân (neáu bieát teân) hoaëc Baïn cho ñaïidanhtöø ngoâithöùhai soáít. Coøn danhtöø Anh Em coùtheå chæ söûduïng cho vôïchoàng thoâi... Coùtheå duøng You Me khi khoâng muoán goïi Maøy Tao ñeå giöõ phongthaùi lòchsöï vôùi ngöôøi ñoáidieän, vì goïi MaøyTao laø thoâloã, ñaëcbieät laø caùc baïn trai gaùi ñoâimöôi maø goïinhau laø MaøyTao quaûlaø chaû xuoâitai tínaøo.

Ngoânngöõ coù tínhñoäng (dynamic) chöù khoângtónh (static). Treûem Vieätnam ôû UÙc khi noùi tieángVieät vôùinhau, neáu chuùng xönghoâ vôùinhau laø You laø Me thì cuõng laø chuyeäntöïnhieân. Khoâng vieäcgì phaûi baétbeû chuùng. Chính toâi vaø baïnbeø coùkhi coøn goïinhau baèng 'Moi' baèng 'Toi' trong tieángPhaùp khi noùichuyeän hoaëc vieátthö chonhau baèng tieángVieät. Luùc coønnhoû ôû mieànBaéc, baïnbeø chuùngtoâi thaânnhau goïinhau baèng Ñaèngaáy vaø Tôù. Khi vaøo trong mieàn Nam, laïi ñoåithaønh Giaø/Boà vaø Toâi. Baâygiôø ôû Vieätnam, loái xönghoâ Ñaèngaáy vaø Tôù hoaëc Giaø/Boà vaø Toâi cuõng ñaõ bôùt thònhhaønh. Maø baïnbeø ñaõ thaânnhau, BaécNam gì cuõngvaäy, hoï coùtheå xöng MaøyTao vôùinhau, ñaâucoùgì laø thoâloã. Coù thoâloã chaêng laø khi hai ngöôøi ñang caõinhau, ñang gaâygoã vôùinhau maø thoâi. Vaäy thì, tuyøtheo tìnhhuoáng, ngöõcaûnh maø töø hoâxöôùng MaøyTao khithì ñöôïc duøng ñeå chæ thaânmaät, khithì ñöôïc duøng ñeå bieåuloä thuønghòch, cuõng gioáng nhö töø 'bastard' trong tieángAnh vaäy. Khi yeâu thì 'you, bastard' coù nghóa laø 'ñoàkhægioù', 'ñoàquæ', 'thoâiñi chanoäi'; khi giaän thì laø tieáng chöûitheà nghóa laø 'ñoàñeåu', 'ñoàmaátdaïy', 'ñoàmaécdòch', 'ñoàkhoánnaïn'.

TieángVieät noù coøn hay, noù coøn teánhò hôn tieángTaây, tieángTaàu ôûchoã khi thayñoåi caùch xönghoâ trong lieânheä traigaùi, ta coùtheå bieátñöôïc möùc ñoä tìnhcaûm giöõa hai ngöôøi ñaõ ñi töøñaâuñeánñaâu maø khoângcaàn phaûi theâm töø phuïgia chæ thöôngyeâu (nhö sweetheart, honey, darling trong tieángAnh). Chaúnghaïn nhö hai ngöôøi môùi gaëpnhau thì ngöôøicontrai coùtheå xöng vôùi ngöôøicongaùi laø Toâi Chò, Toâi Coâ , sau thaân hôn nöaõ thì Toâi Lan, Toâi Nga, Toâi Vaân (teân ngöôøi congaùi), thaân hôn chuùtnöaõ thì Anh Lan, Anh Nga, Anh Vaân, saucuøng laø ñeán Anh Em. Vôïchoàng khi coøn treû xöng vôùinhau laø Anh Em laø chuyeän ñaõ ñaønh, nhöng khi ñaõ lôùntuoåi, concaùi ñaõ tröôûngthaønh, hoï thích thayñoåi goïinhau baèng OÂng/Baø hayOÂng noù/Baø noù, Bu noù/Thaøy noù, Maù noù/Tiaù noù, hoaëc Boá thaèng Tí/Meï thaèng Teøo...

Ngoânngöõ coù thayñoåi hay chaêng laø tuyøthuoäc vaøo ngöôøi söûduïng noù. Mình khoù coùtheå aùpñaët, baétbuoäc ngoânngöõ ñitheo chieàuhöôùng mình muoán ñöôïc. Haønlaâmvieän Phaùp ñaõ rachæthò cho daânchuùng phaûi thanhloïchoaù (purify) tieángPhaùp cuaû hoï, maø ñaâucoù ñöôïc. Ngöôøita vaãn thaáy nhannhaûn treân baùochí Phaùp tieángAnh ñöôïc duøng xenkeõ trong tieángTaây nhö le weekend, les girls ... TieángAnh cuõng phatroän bieátbao nhieâu laø tieángTaây nhö coup d'eùtat, bon appetit... maø coù ai phaûnñoái ñaâu.

2. Loaïiboû loái xönghoâ Chuù Baùc, Coâ Dì, Caäu Môï ...

MXP ñeà ghò neân nghieâncöùu ñeå loaïiboû loái xönghoâ Chuù Baùc, Coâ Dì, Caäu Môï ... vôùi nhöõng ngöôøi khoângphaûi baøcon hoïhaøng. Anh chobieát xaõhoäi Vieätnam coù nhieàu keû taângboác, sinhra tìnhtraïng loängngoân, ai cuõng goïi laø Baùc, laø Chuù, laø Thaày, laø Söphuï ... Nhöng songsong vôùi söïloängngoân thì cuõng coù söïtieánboä laø khoâng ai goïi Baùc Nguyeân Sa, Baùc Buøi Giaùng, Baùc Phaïm Duy, Baø Thaùi Thanh, Coâ Khaùnh Ly ... maø tröôùcmaët cuõngnhö saulöng hoï, chuùngta chæ goïi baèng teân ma thoâi. Vaø goïi baèng teân, nhö goïi Cung Tieán, Thuaän Vaên, Leä Haèng..., khoângcoù tieápñaàungöõ Baùc, Baø hoaëc Coâ, laø bìnhñaúng, laø toântroïng hoï vaø chaéclaø hoï haøiloøng.

Trong vaênhoaù Vieätnam, söûduïng ñuùng loái xönghoâ ñeå goïi ngöôøi naøy laø Chuù, Baùc, Thaày, laø Söphuï laø moät hìnhthöùc toânkính, troïngneå ngöôøikhaùc vaø cuõnglaø moät hìnhthöùc töïtroïng. Vìtheá, khoângtheå noùi ñoù laø moät söïloäng goân, moät hìnhthöùc taângboác vaø ñöôïc söûduïng böøabaõi. Chuùng ta khoângnhöõng goïi ngöôøikhaùc laø Chuù, Baùc, Thaày laø vì hoï ñaùngtuoåi Chuù, Baùc cuaû mình, hoï ñaùng öôïc kínhtroïng nhö baäc Thaày cuaû mình, maø coøn goïi hoï thaycho loáigoïi cuaû concaùi mình. Khi ñöôïc hoïctroø goïi mình laø Thaày, laø Coâ thì, baèng moät hìnhthöùc khoângkeùm toântroïng, thaày coâgiaùo cuõng thöôøng goïi hoïctroø laø Anh, laø Chò. ? mieàn Nam, khi goïi ngöôøikhaùc laø Thaøy nhö trong Thaøy Hai, Thaøy Tö thì thöïcsöï cuõng chæ coùnghóa töôngtöï nhö tieáng OÂng ñöôïc duøng ôû mieànBaéc maøthoâi. Khi goïi ai laø Söphuï hay chaøo ai laø Sö huï, chuùngta ñaâucoù nhaátthieát laø taâng oác ngöôøi ñoáidieän, maø ñoâikhi coøncoù í noùi nöûañuaønöûathaät cho vui.

Chuùngta nghósao neáu moät hoâm ñeïptrôøi naøoñoù tôùi nhaø ngöôøibaïn chôi maø concaùi ngöôøibaïn mình xöng teân cuaû chuùng, roài goïi mình baèng teân maø khoâng coù töø hoâ xöôùng Chuù Baùc, Coâ Dì, Caäu Môï? Hoûi töùclaø traûlôøi. Keå cuõng phaûi noùi theâm laø coù nhöõng tröôøn hôïp, maëcduø khoâng phaûi baøcon hoïhaøng, maø ngöôøi UÙc cuõng coù nhöõng ngöôøi daïy concaùi goïi baïn eø mình laø Uncle, laø Aunt, nghóalaø Chuù Baùc, Coâ Dì, Caäu Môï.

Rieâng ñoáivôùi caùc ngheäsó, nhaøvaên, nhaøthô, chuùngta coù thoùiquen khi nhaéc ñeán hoï, nghiaõ laø saulöng hoï, ta 'thöôøng' goïi hoï baèng teân, nhöng toâi khoâng hoaøntoaøn tinraèng, tröôùcmaët hoï, chuùngta cuõng 'chæ' goïi hoï baèng teân maøthoâi. Ñieånhình laø trong cuoäc phoûngvaán nhaïcsó Xuaân Tieân treân ñaøi SBS Radio caùchnay ítlaâu cuøngvôùi coâ Ngoïc Haân, toâi thaáy mình khi thì goïi nhaïcsó laõothaønh, tuoåi ñaõ gaàn baùttuaàn, naøy baèng OÂng, khi thì goïi baèng Baùc, xöng mình laø Toâi hoaëc Chuùngtoâi. Coøn coâ Ngoïc Haân, luùc thì goïi oâng laø Nhaïcsó, luùc thì goïi baèng Baùc, vaø xöng mình laø Ngoïc Haân. Ngoaøi ñôøi, vì coù chuùt thaântình keátnghóa anhem, toâi coùluùc ñaõ goïi nhaïcsó Xuaân Tieân laø Baùc, laø Anh vaø xöng mình laø Em. Vì lído ñoù, toâi khoângtin laø moät kígiaû treû cuaû baùo Vieätluaän khi phoûngvaán nhaïcsó Cung Tieán laïi cöù goïi Cung Tieán laø 'Cung Tieán', suoâng nhötheá, maø khoângcoù tieápñaàungöõ Baùc hayChuù. Vaø toâi laïi caøng khoângtin laø, tröôùcmaët ngöôøi nhaïcsó ñaõ ngoaøi luïctuaàn naøy, cöù goïi oâng xaùchmeù nhötheá laø bìnhñaúng, laø toântroïng oâng, laø oâng haøiloøng.

III. Keátluaän

Phaûi nhìnnhaän laø caùchxönghoâ trong tieángVieät coù raécroái, coù khieán ngöôøita luùngtuùng trong quanheä giaoteá, nhöng neáu coù ñeåí hoïchoûi maø bieát söûduïng ñuùngnôi, ñuùngchoã, ñuùng ñoáitöôïng thì noù laïilaø moät lôïitheá, moät hìnhthöùc öùngxöû deã ñöôïc ngöôøi ñoáidieän yeâumeán, neåtroïng. Thaønhcoâng ôûñôøi laø nhôø ôû choãñoù.

Gioángnhö moïi ngoânngöõ khaùc, tieángVieät khoâng thieáu vaênminh, khoâng phaûnkhoahoïc. Chuùngta 'khoâng' caàn canhtaân caùch xönghoâ trong tieángVieät, khoângcaànphaûi ñôngiaûnhoaù noù, bôûivì ngoânngöõ coù tính 'ñoäng', neáu ngöôøi söûduïng noù khoângthaáy thoaûimaùi laø töï hoï seõ thayñoåi, khoângai caûntrôû vaø aùpñaët gìñöôïc, ñaëcbieät laø ñoáivôùi nhöõng ngöôøiVieät ñang soáng taïi haûingoaïi. Xaõhoäi Vieätnam khoângtheå thoaùihoaù vì xaõhoäi naøy vaãn duytrì ñöôïc caùi toântitraättöï ñaõcoù töø ngaønxöa qua loáixönghoâ aåntaøng trong moät neànvaênhoaù laâuñôøi. Coù ñieàu laø ñeå cho loáixönghoâ naøy coøn toàntaïi ñöôïc ôû nöôùcngoaøi, thì nhöõng baäcphuïhuynh, keåcaû oângbaø, chuùbaùc, coâdì, caäumôï... chæneân khuyeánkhích, nheïnhaøng chæbaûo conchaùu mình hoïc ñöôïc nhieàu chöøngnaøo toát chöøngaáy, thayvì baétbeû chuùng moãi khi chuùng phaïmloãi.

Coù nhötheá thì ta môùi hivoïng laø 'traêng ñeán raèm traêng troøn!'

Trònh Nhaät

Sydney, 17-3-2000