Toâi töø baáylaâu vaãn oâmaáp yùnguyeän
chuyeånngöõ boä Tö Trò Thoâng Giaùm sang ngoânngöõ ñöôngthôøi, cho
maõi ñeán nay môùi thöïchieän ñöôïc, raátlaø phaánkhôûi. Bôûileõ trong
thötòch söûkyù baola cuûa Trunghoa thöïcra chæ coù hai boä töôùctaùc
giaùtrò nhaát, moät laø boä Söûkyù cuûa Tömaõ Thieân, hai laø boä Tö
Trò Thoâng Giaùm cuûa Tömaõ Quang.
Tömaõ Quang tieânsinh sinh vaøo theákyû thöù 11,
ñôøi Nhaø Toáng, ñöùngñaàu phaùi baûothuû (cöïu ñaûng), ñoáilaäp
vôùi Vöông An Thaïch tieânsinh, ngöôøi daãnñaàu phe caùchtaân
(taânñaûng). Caû hai phaùi ñeàu ñaõ töøng coù laàn thaáttheá. Chính ngay
trong thôøikyø phe baûothuû maát quyeàntheá, Tömaõ Quang tieânsinh ñaõ
hoaøntaát boäsöû khoångloà naày.
Tö Trò Thoâng Giaùm nguyeân laø moät boä
söûkyù ghicheùp laø nmoät thôøikyø lòchsöû daøi moät ngaøn ba traêm
saùumöôi hai naêm, laø moät boä bieânnieân söû cuûa Trunghoa thôøi
trungcoå, trongñoù baogoàm boán thôøikyø hoånloaïn vaø giankhoán nhaát cuûa
lòchsöû Trunghoa: nguyeân laø moät boä
söûkyù ghicheùp laø nmoät thôøikyø lòchsöû daøi moät ngaøn ba traêm
saùumöôi hai naêm, laø moät boä bieânnieân söû cuûa Trunghoa thôøi
trungcoå, trongñoù baogoàm boán thôøikyø hoånloaïn vaø giankhoán nhaát cuûa
lòchsöû Trunghoa:
Thôøiñaïi Chieánquoác: töø naêm 480 tröôùc
taâylòch ñeán naêm 221 tröôùc taâylòch
Thôøiñaïi Tamquoác: töø naêm 220 ñeán naêm 280
Thôøikyø Ñaïi Phaânlieät: töø naêm 304 ñeán naêm
589
Thôøikyø Tieåu Phaânlieät: töø naêm 907 ñeán naêm
979
Tömaõ Quang tieânsinh vôùi khaûnaêng
nhìnxatroângroäng hieámthaáy, ñaûmnhaän vaitroø bieânsoaïn lòchsöû vôùi
moät trìnhñoä trithöùc uyeânbaùc, vaø tieânsinh ñaõ ghicheùp laïi ñöôïc
moät giaiñoaïn lòchsöû hoãnloaïn daøi moät ngaøn ba traêm saùumöôi hai
ñuùckeát thaønh moät heäthoáng maïchlaïc roõraøng. Tieânsinh coøn baogoàm
luoâncaû thôøiñaïi Xuaânthu. Trunghoa tröôùcñoù chöa coù laáy ñöôïc
moät boäsöû minhbaïch vaø chínhxaùc ñeán vaäy.
Vì tieânsinh ñöùng treân laäptröôøng baûothuû,
choneân ñaõ coù ngöôøi hoaøinghi giaùtrò khaùchquan cuûa boä Tö Trò
Thoâng Giaùm, vaø thaämchí coøn coù ngöôøi xeáp boäsöû naày vaøo
loaïi "tuyeântruyeàn" duøng ñeå phuïcvuï cho giaicaáp thoángtrò.
Nhöng moät taùcphaåm vaênhoaù tolôùn nhövaäy töï noù chöùañöïng nhieàu
chöùcnaêng maø ñöùng treân quanñieåm söûquan khoâng phaûi moïingöôøi
ñeàu cuøngchung moät yùkieán, nhöng vôùi caùch xöûlyù söûlieäu moätcaùch
nghieâmtuùc, Tömaõ Quang tieânsinh ñaõ ñeålaïi cho chuùngta moät baûovaät
quíbaùu. Huoánghoà tieânsinh khi xöûlyù söûlieäu, khi pheâphaùn söïkieän
ñaõ daønhrieâng muïc "Thaàn Quang vieát" (lôøi taáu vôùi vua, coù
nghóalaø theo yù cuûa haïthaàn Tömaõ Quang laø nhö vaày) ñeå baøytoû
yùkieán cuûa mình. Neàu Tömaõ Quang tieânsinh khoâng hoaønthaønh coângtrình
naày, vôùi söûlieäu thaáttaùn taûnmaïn, caùc söûgia cuûa thôøiñaïi
ngaøynay vôùi ñieàukieän coùsaün nhöõng tölieäu ôû thôøi cuûa tieânsinh
chöachaéc laø ñaõ laøm ñöôïc gì.
Trieäu Töï tieânsinh ñaëtteân taùcphaåm naày laø Tö
Trò Thoâng Giaùm, töø moät boä söûkyù bieán noù thaønh moät boä
kinhtaïng uyeânbaùc daønhchoå caùc vuachuaù veà sau ñoïc noù roài laáy ñoù
laøm göông. Tuyvaäy, chuùngta cuõng vaãn cöù bieátôn Trieäu Töï tieânsinh
ñaõ meänhdanh boäsaùch naày nhövaäy cuøng vôùi lôøi ñeàtöïa cuûa
tieânsinh, bôûileõ lôøi ñeàtöïa ñoù laø moät aùnvaên raát quantroïng
vaø truyeànkyø nhaát trong lòchsöû vaênhoaù Trunghoa. Choñeán giaiñoaïn
phaùi taânñaûng naémquyeàn hoï haïleänh caám löuhaønh boä Tö Trò Thoâng
Giaùm, coù ngöôøi nhaécnhôû caûnhcaùo noùi raèng haønhñoäng naày laø
lôøi tuyeânchieán vôùi vua, hoï môùi böøngtænh maø ngöngtay.
Chaúngqua coù ñieàu laø boäsaùch naày tuy ñöôïc
nhaøvua töïphong hoaëc ñöôïc nhìnnhaän laø kinhñieån göôngsoi cho
vuachuaù, treân thöïcteá, chaúngheà coù oâng vua naøo nhìnthaáy ñöôïc
caùi íchlôïi tìmthaáy trong taámgöông naày. Döôøi trieàu Nhaø Minh nhaøvua
moãi saùngsôùm daäy ñeàu mang boäsaùch naày ra nghieànngaãm, nhöng nhöõng
vò vua cuûa trieàuñaïi naày, moãi oâng keátieáp ngaøycaøng teähôn. Moätkhi
quyeànlöïc coù khaûnaêng laøm con ngöôøita cuoàngñieân leân, noù
ñoàngthôøi cuõng coùtheå laømcho con ngöôøita meâmuoäi utoái, troâng
chaúng thaáy göôngsoi, hoaëc coù theå troângthaáy taámgöông nhöng laïi
nhìnthaáy trong göông hieänra chaântöôùng xaáuxí cuûa mình, voánlaø
cöùtöôûng ñeïp nhö tieânnga giaùngtraàn.
Choneân, boäsaùch naày khoâng nhöõng laø taámgöông
soi cuûa vuachuaù, maø coøn laø taámgöôngsoi chung daønhcho thöôøngdaân.
Thoângqua boä Tö Trò Thoâng Giaùm, chuùngta coùtheå ñaëtlaïi vaitroø
cuûa lòchsöû, cuøng ñoáimaët vôùi ñònhmeänh coù hoaï coù phuùc, vaø
cuõng coùtheå nhìnra veáttích haønhñoäng vaø taâmtraïng cuûa giôùi
laõnhñaïo ñöôngthôøi, duøng ñoù laøm thöôùcño bìnhphaåm vuachuaù. Laáy
thíduï lòchsöû Trunghoa cho tôùi ngaøy xaûy ra cuoäc caùchmaïng coänghoaø
naêm Taânhôïi 1911, chuùngta nhaän roõ ra raèng trong tötöôûng chínhtrò
Trunghoa, khoângheà coù tötöôûng daânchuû. Môöôùc xaxæ nhaát cuûa
ngöôøidaân thôøi baáygiôø chæ tôùimöùc laø mong gaëp ñöôïc ñaáng
quaânvöông hieànlaønh taøiñöùc. Nhöng laømsao ñeå xuaáthieän ñöôïc
moät ñaáng quaânvöông hieànlaønh taøiñöùc ñaây? Theo truyeànthoáng,
ngöôøidaân chæ coøn bieát caäy vaøo ñöùctính bieát khaéccheá töïngaõ --
phaåmñöùc. Tôùiñaây vaánñeà seõ hieänra, caàn phaûi coù moät uylöïc
ñoáiñaàu môùi laøm con ngöôøita theo ñuùng khuoânpheùp. Ngöôøita
khoângtheå troângcaäy laø coù phaåmñöùc tuyeätñoái, vì quyeànlöïc
coùtheå laøm baïihoaïi phaåmñöùc, doñoù chæ coù daânchu môùi coùtheå
troângcaäy ñöôïc, nhöng trong lòchsöû Trunghoa qua bieátbaolaàn thayñoåi
trieàuñaïi, ñeàu thieáusoùt tötöôûng naày ñeå laøm nguyeântaéc chæñaïo
toáicao, doñoù ñaõ xaûyra baonhieâu cuoäc beådaâu cheùmgieát, khoâng
ngöøngnghæ.
Chuùngta khoâng caûtin raèng daânchuû laø vieân
linhdöôïc vaïnnaêng, vì vaênhoaù vaø truyeànthoáng khoâng phaûi laø moät
caây ñaïithuï, maø laø moät gioøng soâng lôùn, khoâng coù moät
löïclöôïng chínhtrò vaø quaânsöï naøo coù theå mang noù ra ñeå cheùm
ñöùtñoaïn. Ngöôøita coùtheå tìmthaáy trong Tö Trò Thoâng Giaùm
ñuû moïi loaïi theåtaøi, hìnhthöùc, khuoânmaãu, ñieånhình, ñuûkieåu
ñuûcaùch maø töøtröôùc choñeán ngaøynay khoângngöøng taùidieãn,
laëplaïi. Neáu muoán tìmhieåu conngöôøi Trunghoa, chínhtrò Trunghoa,
cuøngvôùi trieånvoïng vaø tieànñoà cuûa nöôùc Trungquoác ngaøynaylaø
phaûi nghieànngaãm Tö Trò Thoâng Giaùm.
Nguyeânbaûn Tö Trò Thoâng Giaùm ñöôïc vieát
baèng ngoânngöõ vaênngoân Haùn coå cuûa theákyû thöù 11, nhöng ñoáivôùi
ngöôøiñoïc thôøi naày vaãncoøn nhaänthaáy ñöôïc nhöõng neùt sinhñoäng
thaâmthuyù. Ngaøyxöa, ñôøisoáng ngöôøidaân bìnhdò vaø ñôngiaûn, giôùi
tríthöùc coùtheå boû ra caû cuoäcñôøi mình ñeå vuøiñaàu vaøo
kinhñieån. Nhöng xaõhoäi ngaøynay vôùi nhòpsoáng oàaït xoângtôùi nhö moät
ñoaøn taøulöûa, con ngöôøita laøm gì coù thôøigiôø ngoài nghieànngaãm
coåvaên. Neáunhömaø khoâng coù baûndòch boäsaùch naày baêng ngoânngöõ
ngaøynay, giaùtrò cuûa Tö Trò Thoâng Giaùm seõ chìmvaøo quyeânlaõng.
Khi chuyeånngöõ boäsaùch naày ngöôøidòch gaëpphaûi
ba ñieàu khoùkhaên: moät laø ñòadanh. Treân theágiôùi chæcoù daântoäc
Trunghoa laø thöôøng thayñoåi ñòadanh nhaát. Khi muoánbieát moät ñòadanh
coå nôi naøo thì chæcoùnöôùc khoùcthaàm. Caùi khoù thöùhai laø teân
quanchöùc. Moãi thôøiñaïi teângoïi quanchöùc ñeàu thayñoài,
ñuûkieåuñuûcaùch. Caùi khoù thöù ba laø xaùcñònh thôøigian. Ngöôøixöa
khoâng goïi "naêm" laø "naêm" maølaø, thíduï "Uûng
Nhieáp Ñeà Caùch", "ngaøy" thì vieát theo phongcaùch "giaùp
aát tyù söûu".
Chuùngtoâi ñöara phöôngaùn sau: ñiaïdanh coå thì
vaãn giöõ nguyeân, nhöng phuïchuù theâm ñiaïdanh ngaøynay, theâmvaøoñoù
theâm nguyeântaéc laáy thaäpnieân laøm ñônvò ñônnguyeân cuûa moät
thôøiñaïi maø veõ ra baûnñoà thôøiñoù cuûa moãi ñonvò möôøi naêm
ñeå ngöôøiñoïc coùtheå hìnhdung ñöôïc boáicaûnh thöïcteá
thôøibaáygiôø cuûa nhöõng nhaânvaät lòchsöû. Coùñieàu teân quanchöùc
coå ñeàu duøng nhöõng khaùinieäm thoângduïng hieänñaïi ñeå ngöôøiñoïc
deãhieåu caùch xönggoïi, chuùngtoâi chæ phuïchuù theâm caùch xönggoïi coå.
Coù laøm nhövaây ngöôøiñoïc môùi coùtheå quanheä ñöôïc thöùbaäc
quanchöùc quyeànlöïc cuûa caùc nhaânvaät lòchsöû. Coøn ñoáivôùi
khaùinieän "naêm", chuùngtoâi xöûduïng coângnguyeân taâylòch. Chæ
coù duøng caùch vieát naêm coângnguyeân môùi loätheát yùnieäm thôøigian
xagaàn. Chuùngtoâi khoângnhöõng khoâng duøng ñeán kieåu vieát "Uûng
Nhieáp Ñeà Caùch", ngaycaû nieânhieäu cuõng chæ duøng ñeå phuïchuù,
coù nhövaäy môùi thoaùtrakhoûi matraän kieåu "Chaùnh Thoùc naêm X"
khoù bieát ñöôïc laø vaøo thôøiñieåm naøo trong lòchsöû. Ñoáivôùi
khaùinieäm "ngaøy", chuùngtoâi duøng soá, traùnh kieåu "giaùp
aát tyù söûu'.
Veà phongcaùch dòchthuaät, chuùngtoâi quyeát theoñuùng
nguyeânbaûn moätcaùch trungthöïc, hoaønthaønh moät boä Tö Trò Thoâng
Giaùm thöùhai coù giaùtrò töôngñöông nguyeânbaûn, phaùthuy ñöôïc
ngaycaû hoànsaùch, aâmvaän, vaø roõraøng ñôngiaûn, nhôøñoù ngöôøiñoïc
coùtheå thöôûngthöùc ñöôïc boäsöû naày moätcaùch troïnveïn maø
khoângcaànñeán töïñieån ñieåntích saùch coângcuï thamkhaûo naøokhaùc.
Coângtaùc dòchthuaät ra baïchthoaïi chotôùi
thôøiñieåm naày (1983) môùi coùtheå thöïchieän ñöôïc. Bôûivì Coângty
Xuaátbaûn Vieãnlöu (Ñaøiloan) va toâi ñeàu nhaùi theo kieåu caùc xöù
Aâuchaâu xuaátbaûn boä Töïñieån Oxford, vì quaùnhieàu vaø chiphí cao, neân
hoï cho in vaø phaùthaønh thaønh töøng ñôït, moãi thaùng xuaátbaûn moät
cuoán (theo töøng maãu töï ABC moät) maø hoaøntaát tong voøng hai naêm. Ñaây
laø moät phöôngcaùch phaùthaønh saùch môùi khaùc phieâulöu, thaønhcoâng hay
khoâng moätphaàn chæ bieát caäy vaøo thôøivaän. Coù ngöôøi laïi longaïi
khoâng bieát ñoäcgiaû ngöôøi Hoa coù ñuû trìnhñoä trithöùc nhö ngöôøi
Aâuchaâu chaêng ñeå lieântuïc theoñuoåi caùch xuaátbaûn töøng kyø naày?
Nhöng chuùng toâi laïi vöõngtin veà vieäc naày, quyeátñònh moãi thaùng
xuaátbaûn moät quyeån, töï haïnñònh laø trong khoaûng banaêm seõ
hoaønthaønh coângtrình naày. Toâi khoâng daùm baûoñaûm chaécchaén laø vieäc
dòchthuaät seõ khoâng coù söï saisoùt trongñoù. Nhöng toâi daùm baûoñaûm
raèng, seõ khoâng phaïm phaûi loãi kieåu dòch chöõ "vieát" ra thaønh
chöõ "noùi" trong baûn baïchthoaïi naày.
Toâi vieát lôøi ñeàtöïa naày gay saukhi toâi dòch
xong quyeån moät, trong quaù trình chuyeånngöõ, toâi phaùthieän raraèng vieäc
chuyeån töø moät moät "töûngöõ" sang "sinhngöõ", laïi
coøn phaûi gìngiöõ linhhoàn cuûa thöù vaêntöï cheát naày, ñoâikhi coøn
caûmthaáy khoùhôn töï mình bieânsoaïn töøñaàu. Ñaëctröng noåibaät nhaát
cuûa loáivieát vaênngoân kieåucoå laø: caâu sau khoâng aênnhaäp gì tôùi
caâu tröôùc, caâu tröôùc ôû ñaèng Ñoâng, caâu keá ñoätnhieân ôû
ñaøng Taây, khoùmaø lieânkeát laïiñöôïc. Vaênngoân coøn chöùa
traønñaày ñieåntích, yùnghóa hoãnmang. Veà vieäc duøng ñòadanh ngaøynay
chuùthích ñòadanh coå, cuõng nhö thaytheá teân quanchöùc, thaät cuõng
khoângphaûi laø chuyeän deã. Haàunhö laø moãi haøng chöõ ñeàu coù
aångiaáu ñòaloâi, khoâng doïnsaïch chuùng thì khoângtheånaøo tieántôùi
tröôùc ñöôïc. Nhöngneáu gaëp vaánñeà naøo cuõng phaûi trieätñeå
giaûiquyeát ñaâurañoù thì thôøigiôø khoâng chopheùp -- bôûileõ coù
nhöõng vaánñeà ngöôøita coù theå mangra baøncaûi heát naêm naøy sang naêm
tôùi. Nhöng toâi vaãn quyeátchí tieáptuïc coângtrình cuûa mình, khoâng
ngöøngnghæ. Vaänduïng heát söùc mình.
Baøi giôùithieäu naày xin laøm lôøitöïa.
BAÙ DÖÔNG,
Ñoïcsaùch Treânmaïng: