Tácgiả: : Vôdanhthị


* Chúa Trịnh dùng bình phong "đồng bào" để phủ dụ; chiếm được lãnh thổ thì trở mặt tàn nhẫn với người Đàng Trong!

* Sông Hương phủ lấp nỗi ai oán, đau thương ngất trời trong biến cố lịch sử hậu bán thế kỷ 18...

1) KÍCH ĐỘNG "NỘI BỘ" ĐÀNG TRONG XÂU XÉ, DỌN ĐƯỜNG CHO QUÂN ĐÀNG NGOÀI CHIẾM LĨNH:

Đó là biến cố bắt đầu từ tháng 10 năm 1774, chúa Trịnh Sâm sai thuộc tướng mang bốn vạn quân của miền bắc (Đàng Ngoài) tấn công vô miền nam (Đàng Trong).

Sau khoảng 170 năm tách biệt một cõi, Đàng Trong đã mở rộng địa giới cho tới Cà Mau và phát triển thịnh vượng. Nhưng vào đời chúa Nguyễn Phước Khoát rồi Nguyễn Phước Thuần thì "xộc xệch nội bộ".

Chúa Trịnh một mặt tuyên truyền về "nghĩa đồng bào" khi động binh, để người dân trong Nam (Đàng Trong) an lòng. Mặt khác, chúa Trịnh bày mưu ra bài hịch phủ dụ rằng-thì-là chỉ nhằm loại bỏ quyền thần Trương Phúc Loan thôi (bấy giờ đang thao túng triều chính trong miền nam)!

Thấy vậy, nhiều quan chức đại thần trong cung đình chúa Nguyễn bèn hùa nhau để loại bỏ Loan, sắp xếp lại "nhân sự", qua đó báo cho chúa Trịnh biết. Để chi? Để chúa Trịnh giữ lời tuyên bố trong bài hịch mà dừng tiến quân, và hai Đàng thiết lập bang giao hòa hiếu với nhau.

Nào ngờ mắc vô bẫy của chúa Trịnh, sụp hầm hết ráo!

Cuối tháng 1/1775 quân MIỀN BẮC chiếm được kinh đô của MIỀN NAM Đàng Trong (bấy giờ là Phú Xuân).

Theo theo khảo cứu của Tạ Chí Đại Trường (cuốn "Lịch sử nội chiến ở Việt Nam từ 1771 đến 1802"), buổi ban đầu kinh đô Đàng Trong lọt vô tay chúa Trịnh, "người ta vẫn thấy nguyên vẹn các phe phái, nhưng các vai trò sắp phải đối bộ mặt. Bởi vì chúa Trịnh chỉ bận tâm trong toan tính đồng hóa vùng đất vừa chiếm được mà thôi".

2)
Khi quan quân miền Bắc (Đàng Ngoài) chiếm lấy kinh đô Phú Xuân của Đàng Trong, chẳng bao lâu sau, người dân tại chỗ đã phải té sấp mặt khi phải chịu sự sách nhiễu không ngơi nghỉ của quan quân Đàng Ngoài.

Bọn họ rủ nhau phá dỡ những nhà rường quí giá, chiếm lấy những đồ vật tinh xảo, đem chở hết ra Bắc. Nạn tham nhũng hối lộ tràn lan.

Quan quân Đàng Ngoài coi trời bằng vung, và coi người dân tại kinh đô của miền Nam (Đàng Trong) như cỏ rác.

Người dân Đàng Trong ngỡ ngàng. Cách hành xử của quan quân Đàng Ngoài lúc bấy giờ không có chút gì gọi là "chung dòng máu người Việt".

Té ra "đồng bào" là khẩu hiệu để phủ dụ, đến khi thắng lợi thì họ trở mặt, dễ như thay áo đó đa!

Chỉ trong vòng hơn 10 năm thôi, từ 1774 đến năm 1786, người dân Phú Xuân ta thán, oán khí ngất trời!

Hồi đó có ông nho sĩ Mai Chiêu Tư là người Đàng Trong làm biểu văn ca ngợi các quan ngoài Bắc vô miền Nam là tài giỏi ... sánh với các quan thái thú, thứ sử của Hán Đường thuở xưa (không rõ đây là biểu văn "bưng bô / nịnh bợ" hay nói móc mỉa quan ở ngoải chẳng khác nào đám Hán hóa).

3)
Thời may có phong trào Tây Sơn dựng nghiệp tại Bình Định ngày càng mạnh, tới năm 1786 thì Tây Sơn thốc binh đánh đuổi quan quân Đàng Ngoài chiếm đóng Phú Xuân.

Người dân nơi đây đã tiếp tay cho Tây Sơn đánh đuổi quan quân của Đàng Ngoài ra khỏi kinh đô của Đàng Trong!

Chiến trận diễn ra khốc liệt khiến cho dòng sông Phú Xuân nhuộm đỏ máu.
Dọc theo dòng sông là những bàn hương cúng cô hồn tập thể, rồi thả bè có hoa quả & thắp hương, về ban đêm dòng sông như đỏ rực lên.

Khách đi đò dọc, từ Ngã ba Sình ngược lên, thường nói chở họ "tới dòng sông có thắp hương nhiều", "tới cửa sông nhiều hương", để rồi việc nuốt âm trong ngôn ngữ khách thương hồ gọn lại là "tới sông hương".

Sông Phú Xuân (hay sông Kim Trà) - tên gọi trước năm 1786 - lần hồi gọi thành "sông Hương" là vậy... Đây là một trong nhiều cách giải thích về tên gọi "sông Hương", điều đáng lưu tâm, ở đây, không phải là bàn luận về danh xưng sông Hương.

Mà ẩn tàng trong cách giải thích "cửa sông nhiều hương" là NỖI ĐAU CỦA MỘT GIAI ĐOẠN, như dữ kiện lịch sử được nêu trong bài./.

-----------------------------