Click here for UNICODE version of this writing

Söûañoåi Caùchvieát ChöõVieät

Haylaø ChöõVieät Naêm 2020

Baøicuûa: dchph

 

Abstract: 

Why Vietnamese2020? Vietnamese2020 is a new Vietnamese writing system in the years to come and that should be the way Vietnamese will be written in the year 2020. This is a proposal and analysis of the needs for a reform of the current Vietnamese writing system, which will have a slightly different appearance from what it is known today.

This proposed writing reform, above all, ideally would expose monolingual native learners to symbolic patterns that would have positive effects on abstract and collective thinking by means of a polysyllabic way of writing. This cognitive process can be achieved via, one among other things, its pre-defined text strings of whole words appearing with peculiar shapes in their entirety, which would resemble much more of a graphical representation of concepts rather than syllabic spellings. In a polysyllabic word formation its meanings are tightly bound to its  symbolistic shape of combined syllables, which is to achieve the same effects as those of ideographs. In English or German writing systems polysyllabic words show that type of symbolistic characteristic and, in a way, they are usually perceived abstractly through shapes of respective long text strings.

On the contrary, in the Vietnamese monosyllabic writing system, readers have to, mentally, go through the process of, firstly, recognizing each one of those separately written syllables,  making sense out of it individually, and only then, lastly, being able to comprehend meanings of the final mentally assembled words. Polysyllabic scripts, in the meanwhile, enable readers' brain to absorb larger batches of continuous text strings, which will render a similar visual effect as those of ideograms. We will recognize the conceptions of words right away simply just by catching the sight of  strings of polysyllabically combined words. Those who have already possessed advanced knowledge of a foreign language, especially German,  might have already experienced such highly visual effects.

Being an inferior form, a monosyllabic writing system can only represent one syllable at a time as in the case of the present Vietnamese orthography. It is not hard to see that if all databases had been built the way as a monosyllabic "Vietnamese dictionary" is structured in a monolingual native Vietnamese speaker's brain then the world might have come to know different kinds of databases far less ideal than what the computing world has achieved to date!

As a matter of fact, Vietnamese is no longer a monosyllabic language, but, in writing, syllables which make up a polysyllabic word are still written separately, just like the way the Vietnamese had handled block-written Chinese characters before the end of 19th century. For example, in today's Vietnamese orthography words like "hoïc boång" (scholarship), ''baâng khuaâng" (melancholy), "baâng quô" (vague), "ma tuyù" (narcotic), and thousands of others, obviously dissyllabic in nature, are still written in separate syllables as such. Writing that way is exactly the same as breaking those polysyllabic English words into separate syllables as  "scho lar ship", "me lan cho ly", "va gue", or "nar co tic", etc.

It does not matter in what language, monosyllabic writing is illogical and unscienific. The cited dissyllabic Vietnamese words above should be accurately written in combining formation as "hoïcboång", ''baângkhuaâng", "baângquô", "matuyù", respectively. That polysyllabic way of writing will precisely representing the true dissyllabic characteristics of today's Vietnamese. Again, if English had been written the way Vietnamese is, it would have never become the technical language tool in computing technology with such popularity worldwide as it is enjoying today. 

A society progresses if its language progresses. Stagnance of Vietnamese monosyllabic way of writing, as a result, has hampered Vietnam's advancements in many ways including those of developments in computing fields. It is painful to reform, but we have to do it. 

This new proposed writing system, ideally in a sense, will lay out a foundation for building blocks of polysyllabic principles. Its final results will lead to the development of new guidelines to build a standardized polysyllabic writing system. In the long run, this new Vietnamese polysyllabic orthorgraphy purposedly will foster children's ability to learn things abstractly and collectively. At the same time, this will also create a favorable condition for data processing fields to progress properly, which, in return, will stimulate economic development.

Please join us in this writing reform effort NOW by starting to write Vietnamese in the combining formation of syllables for each word-concept. For now emails and internet postings are a few good places to begin with. In practice, while awaiting official orthography guidelines, hopefully, from a governmental body such as a national language academy, the easiest way for those who already know a foreign language, when in doubt, is to think of an equivalent word in English or in another common foreign language since all of them is totally written in polysyllabic formation as having been known to the world as of the present day. For example, for 'although' we have 'maëcduø', for 'blackboard' > 'baûngñen', 'faraway' > 'xaxoâi', and so on. With regard to building a successful polysyllabic writing system, the German writing system is highly recommended as a good model to serve as a referent framework or building blocks to devise a new Vietnamese script.

Let's be the first pioneers of a new Vietnamese language reform to set new polysyllabic standards in the years to come! Do not think that you are going to waste time on something unrealistic. If we all go for it, a noble cause that will benefit our nation in terms of stimulating our children's abilities to think abstractly and collectively, which is the foremost reason behind this proposed Vietnamese writing reform, our voice will be heard and our dream will become a reality. All you need is to act, quickly. 

Click here ro read an English version of this writing

x X x

 

Ngoânngöõ laø moät thuoäctính beànvöõng vaø bieánñoåi chaämnhaát cuûa moät daântoäc. Trong quaùtrình phaùttrieån lòchsöû, tínhcaùch cuûa ngoânngöõ coù thayñoåi vôùi moät möùcñoä ítnhieàu khaùcnhau, nhaátlaø veà hìnhthöùc, ôû caùi voû bieåuhieän beàngoaøi cuûa tieángnoùi, ñoùlaø chöõvieát cuûa moät ngoânngöõ. Tuyøtheo nhucaàu lòchsöû, moät daântoäc coùtheå coù nhucaàu thayñoåi caùch theåhieän tieángnoùi cuûa mình qua chöõvieát ñeå thíchhôïp vôùi nhucaàu cuûa thôøiñaïi. Nhieàu nöôùc tieánboä treân theágiôùi ngaøynay trong quaùtrình phaùttrieån ñaõ phaûi thoângqua giaiñoaïn caûicaùch chöõvieát vì ñoù laø moät quaùtrình taátyeáu.

Chöõ Vieät chuùngta ñang söûduïng khoâng phaûnaûnh ñuùng moät caùch khoahoïc cuûa thöïctraïng tieáng Vieät ngaøynay. Caùch vieát chöõ Vieät hieänñaïi caànphaûi ñöôïc caûitoå hay söûañoåi laïi khoâng chæ ñeå phuøhôïp tieángnoùi maø coøn taïo ñieàukieän tröïctieáp hoaëc giaùntieáp goùpphaàn phaùttrieån Vieätnam trong laõnhvöïc kyõthuaät cuûa thôøiñaïi hoâmnay vì keát quaû thöïctieån laø noù seõ mang nhöõng lôïiích kinhteá thieátthöïc.

Thayñoåi moät thoùiquen, nhaátlaø thuoäc laõnhvöïc ngoânngöõ, raát khoù nhöng neáu caànphaûi caûicaùch, khoângphaûi laø khoângtheå thöïchieän ñöôïc. Ñöùng treân moät quanñieåm naøoñoù, caûitoå caùch vieát tieáng Vieät khoângñöôïc xem nhölaø moät yeâucaàu caápbaùch, nhöng neáu quaûthöïc söï caûitoå manglaïi lôïiích cho nöôùcnhaø, chuùngta phaûi haønhñoäng.

Ñeå thöïchieän caûitoå caùch vieát tieáng Vieät hieännay, chuùngta caàn xemxeùt vaánñeà döôùi nhieàu khíacaïnh ñeå traûlôøi nhöõng caâuhoûi cuûa caùc vaánñeà lieânheä: hieäntraïng cuûa caùch vieát tieáng Vieät, taïisao laïi phaûi caûicaùch, vaø laømsao ñeå thöïchieän caûicaùch?

 

HIEÄNTRAÏNG CUÛA CAÙCH VIEÁT TIEÁNG VIEÄT

Trong lôøi maøoñaàu, chuùngta coù nhaéctôùi tínhcaùch cuûa moät ngoânngöõ, cuïtheå hôn ñoùlaø ñaëctính cuûa tieáng Vieät. Vaäy ñaëctính côbaûn cuûa tieáng Vieät laø gì vaø hìnhthöùc gì cuûa noù ñaõ thayñoåi qua caùc thôøiñaïi? Traûlôøi caâuhoûi naày döôùi laêngkính ngoânngöõ lòchsöû seõ laøm ta nhaänthaáy roõneùt hôn hieäntraïng cuûa tieáng Vieät.

Tieáng Vieät trong quaùtrình phaùttrieån ñaõ thaåmnhaäp vaø tieâuhoaù (Vieäthoaù vaø Haùnvieäthoaù) haøngngaøn töøngöõ töø tieáng Haùncoå vaø tieáng Haùn cuûa nhieàu thôøiñaïi, coùtheå ñaõ xaûyra tröôùc thôøi Taàn-Haùn 221 naêm tröôùc Coângnguyeân (thíduï töø "vuquy", "thaùngchaïp" ñöôïc duøng vaøo ñôøi Taàn, ngöôøi Trunghoa ngaøynay khoâng duøng nhöõng chöõ naøy) chotôùi ngaøynay (thíduï töø "khoângdaùmñaâu", "baxaïo").

Trong quaùtrình naày böôùcphaùttrieån lòchsöû cuûa Vieätngöõ ñaõ raäpkhuoân theo caùch caáutöø cuûa tieáng Haùn, nhaátlaø söï hìnhthaønh nhöõng töøkeùp haylaø töø songaâmtieát (dissyllabics). Nhövaäy, ngaøynay ñaëctính hay tínhcaùch cuûa tieáng Vieät laø chöùa nhieàu töø songaâmtieát (töøkeùp) ñöôïc vieát döôùi hìnhthöùc maãutöï Latin rôøira töøng tieáng moät. Trong tieáng Vieät ñasoá töøkeùp coù moät soáâlöôïng lôùn aâmtieát coùtheå ñöùng ñoäclaäp nhö moät töø vaø coù yùnghóa ñônbieät. Ñieàu naày chothaáy tieáng Vieät bieánchuyeån töø tínhcaùch ñônaâmtieát sang ñaaâmtieát, nhövaäy tieáng Vieät cuûa chuùngta ngaøynay khoângcoøn laø moät ngoânngöõ ñônaâmtieát.

Moätsoá nhaø ngöõhoïc laïi choraèng thöïcsöï tieáng Vieät töø thôøi thaùicoå ñaõ coù hìnhthaùi phuïaâm phöùchôïp vaø ñaaâmtieát nhö nhieàu ngoânngöõ khaùc thuoäc doøng Mon-Khmer, vaø hoï cholaø tieáng Vieät ñaõ bieánñoåi töø tínhcaùch ñaaâmtieát sang ñônaâmtieát. YÙkieán cuûa hoï cuõng ñaùng chuùyù vì baûnthaân cuûa tieáng Vieät coùtheå laø töøxöañeánnay khoânghaún thuaàntuyù laø moät tieángnoùi ñônlaäp ñônaâmtieát (mono-syllabic and isolated language), chöùngcôù laø nhieàu töø côbaûn trong tieáng Vieät töï noù baogiôø cuõng laø nhöõng töøsongaâmtieát nhölaø maøngtang, moûaùc, ñaàugoái, khuyûtay, baûvai, cuøichoû, moàhoâi, cuøleùt v.v...vaø thaämchí ngöôøita coøn tìmthaáy moät ít nhöõng töø ñaaâmtieát (polysyllabics) trong tieáng "thuaàn Vieät" (ôû ñaây mang yùnghóa töôngñoái, nhöõng töø ñöôïc choïn chæ ñeå laøm thíduï) nöõa: xaácbaácxangbang, baûlaùpbaûxaøm, gioùheomay, nguûlibì, doátñaêïccaùnmai, côøbayphaátphôùi, möalaátphaát, balaêngnhaêng, loänxaøngaàu, meâtítthoøloø, bañoàngbaûyñoåi, loäntuøngpheøo, tuyeätcuùmeøo, bachôùpbanhaùng... vaø phuïaâm phöùchôïp coøn hieändieän trong tieáng Vieät choñeán theákyû 17: blôøi, blaêng (coùtheå saunaày bieánthaønh maëttrôøi, maëttraêng chaêng? Neáu ñuùng, caùch bieánñoåi naày gioángnhö tröôønghôïp khlong thaønh khuûnglong cuûa tieáng Haùn.)

Vôùi caùchnhìn naøo, tínhcaùch songaâmtieát cuûa tieáng Vieät ngaøynay raát roõneùt. Ñaëctính naày ñoáilaäp vôùi tínhcaùch ñônaâmtieát cuûa moätsoá lôùn töøvöïng coå cuûa tieáng Vieät, gioángnhö tieáng Haùn, vì raát nhieàu töøsongaâmtieát trong tieáng Vieät hieännay chöùa hai yeáutoá (hai tieáng hay aâmtieát) ñeàu ñoàngnghóa: töùcgiaän, tröôùctieân, cuõkyõ, keàcaän, gaápruùt... Ñaëcñieåm naày theåhieän ra tínhcaùch cuûa Vieätngöõ: töøvöïng phaùttrieån töø ñôntieát ñeán songaâmtieát döïatreân söïkieän oângcha chuùngta ñaõ gheùp haitieáng ñoàngnghóa laïi vôùinhau ñeå traùnhsöï ñoàngaâm vaø ñeå minhxaùc yùnghóa ñônthuaàn cuûa töø ñônaâm ñeå khoûi bò laãnloän vôùi töø ñoàngaâmdònghóa khaùc. Trong tieáng Haùn hieänñaïi, töø songaâmtieát coù hai aâmtieát ñoàngnghóa ñasoá ñeàuñöôïc caáutaïo theo loái naày.

Hìnhthöùc bieåuhieän cuûa tieáng Vieät khoaûng moät theákyû tröôùcñaây laø nhôø vaøo chöõ Haùn, laø ngoânngöõ coù côcheá phaùttrieån töøvöïng gioángnhö cuûa tieáng Vieät. Khi oângcha chuùngta coù nhucaàu muoán theåhieän nhöõng aâmthanh maø tieáng Haùn khoâng coù, hoï ñaõ bieánñoåi hìnhthöùc chöõ Haùn sang chöõ Noâm caùchnay nhieàu theákyû.

Khi chöõ Quoácngöõ (tieáng Vieät vieát baèng maãutöï Latin) ñöôïc caùc nhaøtruyeàngiaùo phöông Taây saùngcheá ra ñeå kyùaâm tieáng Vieät vaøo theákyû thöù 17, hoï cuõng ñaõ nhaänthaáy tính songaâmtieát cuûa tieáng Vieät vaø hoï ñaõ duøng daáu gaïchnoái - ñeå noái laïi nhöõng töø naày thaønh töøkeùp. Vaø loái vieát gaïchnoái naày coøn toàntaïi ñeán cuoái thaäpnieân 1960. Hieännay thì ñasoá ai cuõng vieát rôøira thaønh töøng chöõ moät, vöøa do thoùiquen vaø vöøa do tính löôøibieáng taäpthaønh.

Vaø nhövaäy roõraøng laø caùchvieát tieáng Vieät ngaøynay khoâng coøn phaûnaùnh ñuùng thöïctheå tieángnoùi nöõa, vì vôùi moät soálöôïng voán töøkeùp Haùnvieät (thíduï: toåquoác, phuïnöõ, giañình, coängñoàng....), töø Haùnoâm haylaø töø Noâm songaâmtieát coù goác Haùn (sinhñeû, daïydoã, laïnhleõo, nhôøvaõ...), vaø töø "thuaàn Vieät" (maëccaû, baângkhuaâng, ngoïtngaøo, moàcoâi, hiuquaïnh...) khoångloà hieändieän trong tieáng Vieät ngaøynay, caùchvieát taùchrôøi töøng aâmtieát laø moät caùch vieát khoâng phaûnaûnh ñuùng moätcaùch khoahoïc baûnthaân cuûa tieángnoùi nöôùcnhaø nöõa.

Ai cuõng thöøanhaän tieáng Anh laø tieáng ñaaâmtieát (thöïcsöï tieáng noùi naøo treân theágiôùi ngaøynay cuõng ñeàu ñaaâmtieát caû, neáucoùchaêng ñoùlaø ngoânngöõ coåxöa; ngoânngöõ phaûi phaùttrieån töø caùi giaûnñôn sang caùi phöùctaïp.) Ñem tieáng Anh ra sosaùnh, ta cuõng coù theå nhaänthaáy trong tieáng Anh neáu ngöôøita loaïitröø ra heát nhöõng yeáutoá vaymöôïn töø Latin hay Hylaïp vaø chæ coøn giöõ laïi nhöõng töø goác Anglo-Saxon, thì tieáng Anh seõ hieänra caùi baûnchaát gaànnhö ñônaâmtieát cuûa noù: go, keep, run, walk, eat, sleep, morning, (<morn), evening (<eve) before (be+fore)...

Chuùngta coùtheå sosaùnh nhöõng töø "thuaàn Anh" nhöõng töø "thuaàn Vieät" (yùnghóa töôngñoái ñeå sosaùnh, chöù baûnthaân cuûa nhöõng töø sau ñeàu coùtheå coù goác Haùn) vôùi nhöõng töø Vieät töôngtöï: aên, nguû, ñaùi, æa, ñi, ñöùng... Coù ngöôøi seõ noùi: nhöng tieáng Anh laø moät ngoânngöõ bieántheå, hoï coøn coù daïng eater, keeper, walker, sleeper... trongkhiñoù tieáng Vieät laø moät ngoânngöõ ñônlaäp laøm gì coù bieánñoåi hìnhthaùi maø sosaùnh? Haõy xemxeùt hìnhthöùc naày cuûa tieáng Vieät: artist = ngheäsó, singer = casó, writer=vaênsó,... neáu chuùngta quyöôùc -só=-s, thì ta coù ngheäâs, vaêns, hoaïs, nhaïcs, quaâns, hay -gia=-z thì ta coù taùcz, luaätz, saùngcheáz, hay söï-=s- thì ta coù stình, scoá, svieäc, stheå, hay -thuaät=th thì ta coù kyûth, ngheäth, math, myõth, hoaëc f-=phi thì ta coù flyù, fquaânsöï, fnhaân, flieânkeát, fchínhphuû... Vaäy -s, -z, s-, -th, f- coùtheå ví nhölaø nhöõng ngöõõtoá (suffixes) coù chöùcnaêng khoâng khaùc gì suffixes cuûa tieáng Anh. Ngoânngöõ nhövaäy chaúngqua laø nhöõng quyöôùc vaø coângöôùc.

Trong quaùtrình tieáng Anh phaùttrieån vaø thaåmnhaäp nhöõng yeáutoá ngoaïilai khaùc, baûnthaân caùch caáuthöø cuûa tieáng Anh cuõng theo caùch caáutöø cuûa ngoânngöõ ngoaïinhaäp: therefore, anybody, however, nevertheless, blackboard, gunship, eyebrow, armchair... Khi vieát chöõ Anh ngöôøita khoângbaogiôø caét ñöùt aâmtieát ra nhöng khi ngöôøi Vieät vieát chöõ Vieät chuùngta laïi caétra thaønh töøng tieáng moät, baátkeå töø bò caétra baûnthaân noù ñoâikhi khoâng coù nghóa theo nghóa ngöõvuïng nhö chuùngta hieåu ngaøynay: baâng/khuaâng, hoài/hoäp, moà/hoâi, tai/tieáng, maëc/caû, cuø/leùt.... Baïn coù baogiôø thöû töïhoûi: "baâng" laøgì? "khuaâng" laøgì? Vaø roài "hoài" laøgì? "hoäp" laøgì?, "moà" laøgì? "hoâi" laøgì? "tai" laøgì?, " maëc" laøgì? "caû" laøgi? "cuø" laøgì? "leùt" laøgì? Chuùng chæ coù nghóa khi chuùng ñichung vôùinhau, khi ta phaùtaâm ta cuõng phaùtaâm thaønh caëp, nhöng theásao chuùng ta khi vieát nhöõng töøkeùp naày chuùngta laïi taùch chuùng ra? Neáu keå theâm vaøo töøvöïng Haùnvieät vaø töø Noâm coù goác Haùn (Haùnnoâm), soálöôïng töø songaâmtieát nhieàu khoâng keåxieát, vaø nhöõng töø naøy chòu chung soáphaän cuûa löôõi buùt löôøibieáng cuûa chuùngta caétngang. Roõraøng laø loái vieát naày phaûnaùnh tính thieáu khoahoïc vaø khoâng tieánboä cuûa ngöôøi Vieätnam!

 

TAÏISAO PHAÛI SÖÛAÑOÅI CAÙCH VIEÁT HIEÄNNAY

Gioángnhö caùi nhaõn 4000 naêm vaênhieán, chuùngta töïmaõn ñaõlaâu vôùi disaûn Quoácngöõ vaø mang taâmlyù uølì, ngaïi thayñoåi. Ñoù laø moät khuyeátñieåm cuûa ngöôøi Vieätnam, coängtheâmvôùi tính öa phaûnñoái, khi coù aiñeàxöôùng caùigì môùi maø mình khoâng thích laø phaûnñoái ngay duø chaúng bieát laø taïisao laïi phaûnñoái? Duø ñaõ coù khoâng ít ngöôøi nhö caùc vò Laõng Nhaân Phuøng Taát-Ñaéc (hieän ôû beân Anh), Giaùosö Phaïm Hoaøng-Hoä (ôû Canada), Giaùosö Döông Ñöùc-Nhu, cuï Ñaøo Troïng-Ñuû, vaø nhöõng vò uûnghoä yùkieán veà tính ñaaâmtieát cuûa tieáng Vieät nhö laø cuï Hoà Höõu-Töôøng, Giaùosö Nguyeãn-Ñình Hoaø, Giaùosö Buøi Ñöùc-Tònh..., nhaänthaáy nhöõng saisoùt trong caùch vieát tieáng Vieät ngaøynay, nhöng tieángnoùi cuûa hoï bò phaûnñoái khíchbaùc roài chìm trong queânlaõng. Ngaøynay tieánboä kyõ thuaät vaø cuoäc caùchmaïng tinhoïc veà lieânmaïng toaøncaàu chopheùp chuùngta cuøngnhau daáyñoäng coângcuoäc caûitoå caùch vieát chöõ Vieät cuûa chuùngta ngaøynay saocho noù coùlôïi, vaø caùi lôïi cuûa noù manglaïi phaûi nhìnthaáy ñöôïc trong caùc lónh vöïc khoahoïc kyõthuaät, vaù taùcñoäng cuûa noù ñoáivôùi söï phaùttrieån kinhteá nöôùcnhaø.

Nhö ñaõ noùi, caùch vieát chöõ Vieät ngaøynay chöùa moät saisoùt traàmtroïng trong hìnhthöùc bieåuñaït nhöõng khaùinieäm maø khi noùi chuùngta phaùtaâm ñilieàn vôùinhau khoâng ngaétquaûng. Ñaõ thaáy sai thì chuùngta phaûi söûa, chöù ñöøng ñeå cho nhöõng nhaøngöõhoïc phöôïng Taây thieáu amhieåu bachôùpbanhaùng thoaïtnhìn caùch vieát cuûa chuùngta laø ñaõ hoâhoaùn leân: tieáng Vieät laø tieáng ñônaâmtieát (monosyllabic) vaø ñônlaäp (isolated) -- hoï coùtheå haømyù tieáng Vieät chuùngta coøn thoâsô, chöa phaùttrieån, laïchaäu, vaø ngheøonaøn. Hoï ñaâu caàn bieát chi ñeán boán nghìn naêm vaênhieán gìñoù cuûa ta. Hoï coù baogiôø boû thôøigiôø nghe ta giaûithích nhöõng hìnhthöùc ñaïiloaïi "ngheäs", "flyù" keåtreân. Neáu caûitoå caùchvieát moätcaùch trieätñeå, chuùngta coùtheå laøm vaäy (bieántheåhoaù thaønh hìnhthaùi nhöõng ngöõtoá 'suffixes'), thaämchí khoângcaàn boûdaáu nöõa. Neáu caûitoå theokieåunaày thì ñaâylaø moät hìnhthöùc maø ngöôøi ngoaïiquoác hoïc tieáng Vieät seõ raát hoanngheânh vì khi hoïc töøvöïng tieáng Vieät, hoï seõ hoïc caùi toaøntheå: conñöôøng=road, baàutrôøi=the sky, quaûñaát=the globe... "con" ñichung vôùi "ñöôøng", "baàu" ñichung vôùi "trôøi", vaø "quaû" ñichung vôùi "ñaát"; nhôøñoù hoï khoâng coøn phaûi thaécmaéc veà caùch chuùngta noùi khi thì "con", khi thì "baàu", khi thì "quaû"... taïisao khoâng duøng heát "con" hay "caùi" cho noù tieän! Thöïcsöï khoângphaûi ngoânngöõ chuùngta söûduïng coù quaù nhieàu loaïitöï (classifiers) maø bôûileõ caùch vieát rôøi cuûa nhöõng töø coù loaïitöï naày laøm ngöôøita roáitrí. Tieáng Haùn cuõng coù moät soálöôïng loaïitöï raát lôùn ynhö loaïitöï cuûa tieáng Vieät, nhöng khi ngöôøi ngoaïiquoác hoïc tieáng Phoåthoâng (Quanthoaïi) thoângqua heäthoáng phieânaâm Latin pinyin cuûa Trungquoác, hoï chaúng thaécmaéc gì bôûileõ phaànlôùn nhöõng töø thöôøng ñicaëp vôùi loaïitöï thöôøng ñöôïc vieát dínhlieàn nhau hoaëc ñichung vôùinhau.

Nhöng chuùngta khoângphaûi caûicaùch chöõvieát laø ñeå cho ngöôøi ngoaïiquoác hoïc hoaëc pheâphaùn. Doñoù chuùngta seõ khoâng söûañoåi caùchvieát tieáng Vieät moät caùch trieätñeå nhövaäy vaø nhöõng minhhoaï treân chæ nhaèm nhaánmaïnh ñeán tínhcaùch cuûa tieáng Vieät ñaõ bò chöõvieát "phaânhoaù" vaø phaûnboäi. Khi noùi ta khoâng taùchrôøi aâmtieát ra, taïisao khi vieát chuùngta laïi caétra?

Hieäntraïng cuûa tieáng Vieät ngaøynay laø keátquaû phaùttrieån khoângngöøng cuûa tieáng Vieät, traûiqua bieátbao thôøiñaïi, bieát bao ñoåithay thaêngtraàm môùi coù ñöôïc moät vòtrí ngaøynay. Nhö ai cuõng bieát, maáy traêm naêm tröôùcñaây, oângcha chuùngta ñaõ möôïn chöõ Haùn ñeå taïo chöõ Noâm ñeå bieåuthò tieáng noùi cuûa daântoäc mình. Tröôùcñoù, ngöôøi Vieät chuùngta hoaøntoaøn duøng chöõ Haùn ñeå truyeànthoâng tötöôûng vaø giaodòch haønhchaùnh, maëcduø tieáng Vieät vaø chöõ Haùn laø hai thöïctheå khaùcbieät nhau. Ñixa vaøo lòchsöû, coù ngöôøi cholaø tieáng Haùn vaø tieáng Vieät coùtheå cuøng goác (thuoäc ngöõheä Haùn-Taïng thayvì thuoäc ngöõchi Mon-Khmer, ngöõheä Namaù) vaø hoï cholaø tieángnoùi coù thayñoåi nhöng chöõvieát khoâng caàn thayñoåi, thíduï nhö tröôønghôïp tieáng Anh hoaëc phöôngngöõ Quaûngñoâng hay phöôngngöõ Phuùckieán cuûa Trunghoa, noùi moätñaøng vieát moätneûo, hoï vaãn toàntaïi vaø tieánboä vaäy. Theâmvaøoñoù, chöõ Vieät ngaøynay khoângcoøn söûduïng chöõ Haùn maølaø maãutöï Latin, thì yeâucaàu caûitoå caùch vieát chöõ Vieät khoâng caápbaùch hoaëc khoâng caànthieát nöõa.

Treân thöïcteá, Trungquoác raát muoán caûitoå chöõ vieát cuûa nöôùc hoï baèng caùch söûduïng maãutöï Latin laém nhöng vì moätsoá nhöõng ñieàukieän khaùchquan khoâng chopheùp hoï thöïchieän ñöôïc. Thíduï tieáng Phoåthoâng tieâuchuaån cuûa Trungquoác ngaøynay coù ñaëcñieåm laø tính ñoàngaâm raát cao choneân neáu tieáng naày ñöôïc vieát hoaøntoaøn baèng tieáng Latin thì söï sailaïc yùnghiaõ cuûa nhöõng aâmtieát ñoàngaâm coøn teähaïi hônlaø khoâng caûicaùch. (Thöïcsöï nhö ñaõ noùi, tínhcaùch cuûa tieáng Haùn gioángnhö tieáng Vieät, tieáng Vieät ñaõ Latin hoaù ñöôïc thì tieáng Haùn Latin hoaù ñöôïc. Coù leõ trong taâmthöùc ngöôøi Trunghoa, qua 5000 naêm phaùttrieån, gaénboù vôùi cuøng moät thöù chöõvieát töøxöañeánnay, noù ñaõ trôû thaønh linhhoàn cuûa daântoäc hoï. Khi Mao Traïchñoâng coøn soáng oâng coù yùñònh thöïchieän yùñoà naày, nhöng vì meâ thô Ñöôøng, oâng ñaâmra uølì. OÂng laø ngöôøi duynhaát trong lòchsöû Trunghoa coùtheå laøm ñöôïc chuyeän naày. Nhöng côhoäi naày ñaõ vuoätqua khoù coùtheå coøn coù côhoäi thöùhai!) Hoï ñaõ cho tieâuchuaånhoaù pinyin, laø heäthoáng phieânaâm Latin cuûa tieáng Phoåthoâng cuûa Trungquoác hieänñaïi, trongñoù taátcaû nhöõng töø song hoaëc ñaaâmtieát ñeàu ñöôïc vieát dínhlieån vôùinhau.

Tieáng Nhaät cuõng cuøngchung caûnhngoä vôùi tieáng Phoåthoâng cuûa Trungquoác vaø mang nhieàu aâmtieát ñoàngaâm nhieàuhôn nöõa. Trong öôùcmuoán caûicaùch chöõvieát, nöôùc Nhaätbaûn cuõng laâmvaøo trìnhtraïng töôngtöï. Thíduï hoï phieân "to" vaø "to" coù theå laø moät trong nhöõng tieáng Haùnvieät töôngñöông: ñoâng, ñoân, ñoäc, ñoän, ñoàn, ñoác, ñoáng, ñoäng, ñoàng... Ngöôøi Nhaät ñaønh taïo heäthoáng vieát rieâng duøng songsong vôùi Haùntöï ñeå phieânaâm tieáng ngoaïiquoác, nhôøñoù daân Nhaät coùtheå tieápthu ñöôïc nhöõng khaùinieäm khoahoïc kyõthuaät môùi cuûa phöông Taây. Noùi nhövaäy khoâng coùnghóa laø chöõvieát cuûa hai nöôùc naày chöaheà ñöôïc caûicaùch. Hoï ñaõ caûicaùch: chöõ Haùn duøng trong hai ngoânngöõ cuûa hai xöù naøy ñaõ ñöôïc ñôngiaûn hoaù raát nhieàu. Toùmlaïi, hai nöôùc Hoa vaø Nhaät naàyï ñaõ töøng caûicaùch chöõvieát cuûa hoï nhöng chæ moätphaàn, choneân khoângñöôïc toaøndieän vaø trieätñeå.

Vaø moät caâuhoûi lyùthuù cuõng ñaùng ñöôïc neâura ôû ñaây: neáu hai nöôùc lôùn AÙchaâu naày caûicaùch thaønhcoâng sang caùch vieát baèng maãutöï Latin, söï phaùttrieån kinhteá vaø khoahoïc kyõthuaät cuûa hai nöôùc naày coùphaûi laø ñaõ tieánxa hôn hieännay khoâng? Hoûi töùc laø traûlôøi. Neáu hai nöôùc Hoa vaø Nhaät caûicaùch thaønhcoâng chöõvieát baèng maãutöï Latin cuûa hoï, thì coùleõ hoï ñaõ tieánxa hôn nöõa sovôùi hieäntaïi trong caùc laõnhvöïc khoahoïc kyõthuaät vaø kinhteá. Vìsao? Vì chöõ vieát cuûa hoï neáu sôùm ñöôïc caûicaùch sang maãutöï Latin thì chöôngtrình giaùoduïc cho hôn 1 tyû daân Trungquoác seõ ñöôïc phoåcaäp hôn, tieántrình ñieäntoaùnhoaù hay vitínhhoaù trong laõnhvöïc tinhoïc (informatics) cuûa hoï ñaõ ñi moät böôùc lôùn vaø daøi hôn, vaø neáu laõnhvöïc tinhoïc coù tieánboä thì böôùctieán kinhteá cuûa hoï coøn ñi xahôn vaø nhanhhôn nöõa. Loáivieát döïa treân Haùn töï ngaøynay cuûa hai nöôùc naày ñaõ gaây trôûngaïi khoâng ít trong tieántrình hieänñaïihoaù coângnghieäp cuûa hoï, nhöng hoï khoângtheå laøm hôn ñöôïc. Ngaøynay hoï khoângtheå quaylaïi töø khôûñieåm banñaàu cuûa cuoäc caûicaùch chöõvieát nöõa bôûivì chöõvieát hieänñaïi cuûa hoï ñaõlaø moät trong nhöõng tieántrình ñieäntoaùnhoaù trong coângngheä thoângtinhoïc.

Tôùiñaây seõ coù ngöôøi noùi raèng Ñaøiloan cuõng hoaøntoaøn duøng chöõ Haùn nhöng hoï vaãn ñaïtñöôïc tieánboä ñaùngkeå trong laõnhvöïc truyeànthoâng vaø kyõthuaät ñieäntoaùn? Vaâng, nhöng vaãn coøn chaäm hôn sovôùi Nhaät. Vaø nhöõng tieánboä hoï ñaïtñöôïc laø treân côsôû xöûlyù vitính baèng tieáng Anh chöù khoângphaûi laø tieáng Haùn!

Roài coù ngöôøi seõ noùi: caûicaùch chöõvieát ñeå tieánboä nhöng coøn tröôønghôïp Baéc Haøn, nöôùc naày ñaõ caûicaùch trieätñeå loaïiboû heát chöõ Haùn trong chöõvieát cuûa hoï, nhöngï sao hoï vaãncoøn soáng trong moät xöùsôû ngheøonaøn laïchaäu nhaát theágiôùi, trongkhiñoù Nam Haøn laïi vöõngmaïnh, vaø chöõvieát cuûa xöù naày vaãncoøn giöõ nhöõng yeáutoá Haùn trongñoù maø khoângheà caûitoå? Ñoùlaø vì Baéc Haøn phuûnhaän thöïcteá khaùchquan laø söï toàntaïi cuûa yeáutoá Haùnngöõ trong chöõvieát cuûa hoï. Yeáutoá töøvöïng Haùn laø moät boäphaän cuûa tieáng Ñaïihaøn, laø baûnsaéc ngoânngöõ cuûa hoï, vaø Nam Haøn thöøanhaän yeáutoá khaùchquan naày.

Khoângnhöõng chæ Ñaøiloan, Nam Haøn, Nhaätbaûn hay Trungquoác ñaïtñöôïc nhöõng tieánboä kyõthuaät veà ngaønh coângngheä vitính (Trungquoác ngaøynay laø moät nöôùc coù khaûnaêng phoùng veätinh thöôngmaïi leân khoânggian) döïatreân xöûlyù döõkieän baèng tieáng Anh, maø coøn nhöõng nöôùc phöông Taây nhölaø nöôùc Ñöùc, nöôùc Phaùp hay nöôùc naøo ñi nöõa cuõng söûduïng tieáng Anh laøm ngoânngöõ coângcuï kyõthuaät ñeå xöûlyù döõkieän, thì nöôùc sanhsauñeûmuoän nhö Vieätnam trong laõnhvöïc truyeànthoâng caàngì ñeán söï caûitoå chöõ Vieát cuûa mình ñeå caàumong tieánboä nhanhhôn, vì ñaèng naøo Vieätnam cuõng phaûi duøng tieáng Anh coângcuï ñeå xöûlyù thoângtin vitính? Tieáng Anh laø vaïnnaêng! Tieáng Anh laø ngoânngöõ kyõthuaät! Tieáng Anh laø tieángnoùi cuûa theágiôùi! Cöù xöûduïng tieáng Anh laøm coângcuï ngoânngöõ kyõthuaät laø ñuû, caûitoå tieáng Vieät chi cho phieàntoaùi! Ñoù laø nhôø tieáng Anh môûroäng caùnhcöûa thunhaän taátcaû moïi yeáutoá -- nhôøñoù noù phaùttrieån maïnhmeõ chaêng?

Ñuùng vaäy, nhöng khoângphaûi xöù naøo duøng tieáng Anh cuõng ñaïtñöôïc nhöõng tieánboä khoahoïc ñaùngkeå, thíduï Philuaättaân hoaëc Jamaica. Nhöng xöùta coù noùi tieáng Anh chaêng? Baïn nghó sao veà nöôùc Nga vaø tieáng Nga? Nöôùc Phaùp vaø tieáng Phaùp? Ñeáquoác Lamaõ vaø tieáng Latin?

Coù moät ñieàu thuùvò laø voâtình hay höõuyù maø treân thöïcteá nhöõng nöôùc giaøumaïnh tieánboä ñeàu ñaõ traûiqua tieántrình caûicaùch chöõvieát cuûa nöôùc hoï: ngoaøi Nhaätbaûn vaø Trungquoác, coøn coù Ñöùcquoác, Haønquoác, Maõlaiaù, Thaùilan laø nhöõng nöôùc ñieånhình. Vaø ñaëcñieåm chung cuûa caùch ñoåimôùi loáivieát cuûa hoï laø söï thöøanhaän söï hieänhöõu cuûa nhöõng nhoùmtöø ñaaâmtieát. Phiaù Vieätnam cuõng seõ leântieáng: oâ, chuyeän naày nhaønöôùc ñaõ laøm töølaâu, thíduï: oác-xít-hoaù, caïc-boân-nat, can-xum, ni-trô-at,... Ñuùng, chínhphuû Vieätnam ñaõ thöïchieän moät phaàn nhoû, nhöng ñoùlaø phaàn voâboå, coùhaïi nhieàu hôn laø coùlôïi, lyùdo taïisao ôû ñaây xin mieãnbaøn. Khuynhhöôùng thoângduïng ngaøynay trongnöôùc vaãnlaø giöõ nguyeân nhöõng töø nöôùcngoaøi khi vieát chöõ Vieät. Thöïcsöï moät ngöôøi coùhoïc ôû Vieätnam duø khoâng bieát tieáng Anh nhöng vaãn coùtheå phaùtaâm ñeán moät möùc coùtheå chaápnhaän ñöôïc nhöõng töø tieáng Anh ñöôïc duøng trong chöõ Vieät (dónhieân laø nhöõng töø quaù thoângduïng ñaõ Noâmhoaù nhö xaøphoøng, kem, caørem, caøpheâ, free, sale, aùpphe, xineâ... thìchaúng neân ñoåi).

Ai hoïc qua tieáng Ñöùc ñeàu bieát laø loái vieát nhölaø Informationssystemverarbeitung (information system processing) cuûa chöõ Ñöùc laø "loøngthoøng" nhaát trong caùc thöù tieáng AÁn AÂu, vì bôûi leõ khaùinieäm naøo baátkeå khi gheùplaïi duø chöõvieát coù daøi ñeán döôøng naøo hoï vaãn vuiveû chaápnhaän vaø söûduïng trong caùchvieát cuûa hoï.

Ngaycaû chöõ Ñaïihaøn, Nam Haøn tuy vaãncoøn söûduïng chöõvieát hìnhkhoái (phieânaâm vaø chöõ Haùn) laø disaûn do keátquaû cuûa aûnhhöôûng vaênhoaù Trunghoa ñeålaïi, hoï vaãnphaûi vieát thaønh cuïmtöø ("khaùinieäm") vôùinhau: hyundai = hieänñaïi, dongnama=ñoângnamaù, fanghuo=phoønghoaû, phoùnghoaû, Kori= Caoly... neáu X ñaïidieän cho moät chöõkhoái baátkyø, thì baïn seõ thaáy nhöõng töø treân hieänra döôùi daïng XX XXX XX XX. Loái vieát thaønh cuïmtöø nhö vaäy coùlôïi gì veà maët thoângtin? Caâu traûlôøi laø noù khoahoïc hôn (phaûnaùnh ñuùng thöïcteá cuûa tieángnoùi) vaø nhanhhôn (xöûlyù, tieápthu, inaán, tieátkieäm).

Caûitoå chöõvieát laø ñieàukieän caàn chöù khoâng phaûi laø ñieàukieän ñuû ñeå ñaïtñöôïc tieánboä trong laõnhvöïc kyõthuaät. Khoângcaàn phaûi bieängiaûi ai cuõng ñoàngyù laø tieánboä kyõthuaät laø tieànñeà cho söï phaùttrieån kinhteá. Caùch vieát tieáng Vieät cuûa chuùngta ngaøynay ngaøycaøng xa thöïcteá neáu so vôùi boán thaäpnieân veà tröôùc, thôøiñoù taátcaû nhöõng töøkeùp (songaâmtieát) ñeàu ñöôïc noáilaïi vôùinhau baèng moät gaïchnoái: quoác-gia, baâng-khuaâng, laïnh-leõo... Caøng veà sau, loái vieát löôøibieáng trôûneân chieám öutheá vì tieátkieäm ñöôïc moät ñoängtaùc noáigaïch khi vieát. Coùleõ trong tieàmthöùc daântoäc Vieätnam, loáivieát hìnhkhoái cuûa chöõ Haùn thaønh töøng chöõ moät vôùi töøng khaùinieäm moät ñaõ aûnhhöôûng maïnhmeû ñeán thoùiquen naày cuûa ngöôøi Vieät ta chaêng? Nhöõng gì ta ñoïcthaáy treân saùchbaùo, lieânmaïng ngaøynay laø loái vieát rôøira thaønh töøng aâmtieát ñônleû -- phaûnaùnh ñuùng möùcñoä "bôøirôøi" hay "rôøiraïc" cuûa tieánñoä phaùttrieån cuûa Vieätnam thuoäc nhieàu laõnhvöïc. Dónhieân laø caûicaùch chöõvieát khoângthoâi khoângphaûi laø ñieàukieän ñuû ñeå phaùttrieån nhöõng laõnhvöïïc khaùc. Doñoù caûitoå caùch vieát chöõ Vieät ñieàukieän caàn ñeå ñaïtñöôïc tieánboä kyõthuaät. Caûitoå loái vieát tieáng Vieät ngaøynay baèngcaùch vieát dínhlieàn laïi vôùinhau nhöõng töøkeùp (songtieát) vaø töøñaaâm (ñaaâmtieát) seõ mangñeán nhöõng ñieåmlôïi neâutreân vì noù seõ ruùtngaén thôøigian xöûlyù thoângtin vaø seõ xöûlyù moätcaùch chínhxaùc hôn.

Tieáng Ñöùc vôùi töø "Informationssystemverarbeitung" chæ cho ngöôøita moätphaàn nhoû cuûa moät giaây ñeå tieápthu khaùinieäm naày. Vì khoâng ai phaûi ñoïc töøng vaàn cuûa töø naày ñeå nhaändieän ra khaùinieäm maø chöõ naày chuyeânchôû. Nhöng neáu vôùi caùch vieát rôøi thaønh "xöû lyù baèng heä thoáng truyeàn thoâng" thì caùi ñaàu cuûa ngöôøi Vieätnam phaûi tieápthu 7 daïngchöõ khaùcnhau, qua quaùtrình phaântích môùi nhaänra laø coù boán khaùinieäm thoângqua 4 töø, roài sauñoù môùi keáthôïp thaønh moät cuïmtöø-khaùinieäm chung. Neáu phaûi dòch töøngöõ naày theo loái Ñöùc thaønh "xöûlyùbaèngheäthoángtruyeànthoâng" thì hôi quaùñaùng vaø chöôùngmaét, nhöng neáu ñöôïc vieátthaønh "xöûlyù baèng heäthoáng truyeànthoâng" thì keátquaû xöûlyù vaø tieápthu döõkieän naày hieäuquaû seõ nhanhhôn sovôùi caùch vieát rôøiraïc, vaø nhöñaõnoùi, ngöôøiñoïc seõ ñôõ maátthôøigiôø ñoïc töøng chöõ, sauñoù môùi toånghôïp laïi ñeå coù khaùinieäm toaøntheå veà cuïmtöø-khaùinieäm kyõthuaät naày.

Vôùi haènghaøsasoá döõlieäu thoângtin ngaøynay, nhìn daïngchöõ nhaänra khaùinieäm nhanhhôn vaø hieäuquaû hônlaø qua töøng chöõ-aâmtieát. Khi thaáy daïng "international" ta khoâng caànphaûi ñaùnhvaàn thaønh in-ter-na-tion-al môùi "thaámnhuaàn" khaùinieäm naày, ta chæ môùi thaáy daïngchöõ cuûa töø naày laø hieåu ngay. Töôngtöï vôùi nhöõng chöõ ñoànggoác "internationalization", "internationalism", "international imperialism", "internationale"... boäoùc ta xöûlyù chuùng vôùi toácñoä ngangnhau, vaø nhötheá nhanh hôn nhieàu khi ta mang caùch bieängiaûi naày sang nhöõng töøngöõ Vieät töôngñöông nhö " quoácteá", quoácteáhoaù", "chuûnghóaquoácteá", "chuûnghóañeáquoác quoácteá" vaø "theágiôùiñaïiñoàng"... Ñaàuoùc conngöôøi ñaõ xöûlyù nhanh thì maùy vitính xöûlyù caøngnhanh vaø chínhxaùc hôn. Thíduï "chuûnghiaõquoácteá" seõ tieátkieäm cho boänhôù cuûa maùy vitính 3 bytes cho ba khoaûngcaùch traéng (spaces), khi kieåmloãi chínhtaû "speller" seõ laømvieäc nhanhhôn vaø khoângcoøn gaëp tröôønghôïp "chuû nghóa" neáu ñöôïc vieátthaønh "chu nghiaõ", "chuû nghóa", chuù nghóa" ñeàuñöôïc maùy vitính deãdaøng cho thoângqua! Noùiveà tieátkieäm giaáy in thì chuùngta coøn tieátkieäm tieànbaïc nhieàuhôn laø tieátkieäm khoaûngtroáng trong boänhôù cuûa maùy vitính, va saùch vôû inra bôùt toán giaáy thì dónhieân giaùthaønh trôûneân reû hôn!

 

LAØMSAO ÑEÅ CAÛITOÅ CHÖÕVIEÁT

Coù ngöôøi ñaõ töøng hoâhaøo loaïiboû heát yeáutoá Haùn trong tieáng Vieät, caétñöùt sôïi daâydaøi cuûa lòchsöû quanheä vôùi ngöôøi Haùn, vaø neáu chuùngta laøm nhövaäy thöûhoûi chuùngta coønlaïi gì? Moät loãhoãng khoångloà trong Vieätngöõ vaø trong vaênhoaù Vieätnam. Trongnöôùc tröôùcñaây moät vaøi nhaø laõnhñaïo cuõng coù hoâhaøo moätsoá phongtraøo "giöõgìn söï trongsaùng trong tieáng Vieät" nhaèm loaïiboû moätsoá yeáutoá Haùn trong tieáng Vieät, nhölaø; duøng maùybay thayvì phicô, doñoù chæ xaøi maùybay leânthaúng, teânlöûa thaycho hoaûtieån, saânbay thaycho phitröôøng... Nhöng nhöõng ngöôøi hoâhaøo chaéc khoângheà bieátraèng: maùybay, teânlöûa, hay saânbay ñeàu hoaøntoaøn coù goác Haùn. Chuùngta caûitoå chöõvieát nhöng seõ khoâng sa vaøo trìnhtraïng quaùñaø naày.

Trong quaùtrình phaùttrieån cuûa Quoácngöõ, töø buoåi bansô ñeán hieäntraïng cuûa chöõ Vieät ngaøynay, ñaõ coù bieát baonhieâu ñoåithay vaø söûañoåi veà maët hìnhthöùc kyùaâm cuûa tieángnoùi nöôùcnhaø. Trong hôn nöûa theákyû trôûlaïiñaây, chínhtaû Vieätngöõ ñaõ khaù oånñònh. Chính nhôø vaøo tính oåncoá naày, khi sosaùnh caùch vieát vaø thöïcteá caùch phaùtaâm tieáng Vieät, khoâng keå ñeán caùch vieát ñeå dieãndaït theo ngoânngöõ hieänñaïi ñoáilaäp vôùi kieåu xöa, caùch kyùaâm tieáng Vieät baèng maãutöï Latin cho ta thaáy moät hìnhaûnh töôngñoái veà nhöõng thayñoåi veà maët ngöõaâm. Thí duï, ta vieát "thu" nhöng laïi phaùtaâm laø /t'ou/, khoâng phaûi laø /t'u/, "khoâng" phaùtaâm laø /k'ongw/ chöù khoângphaûi laø /k'ong/, "hoäc" phaùtaâm laø /hokw/ chöù khoângphaûi laø /hok/, "ti" phaùtaâm laø /tei/ chöù khoângphaûi laø /ti/, nhöng "tin" phaùtaâm laø /tin/ chöù khoângphaûi laø /tein/v.v... Neáu keå theâm vaøo gioïng Baéc, Trung, Nam cuûa töøng ñòaphöông, caùch vieát ngaøynay dónhieân laø khoâng hoaøntoaøn giöõ ñuùng nhö thuôû banñaàu, vì ngoânngöõ luoânluoân ôû trong moät tieántrình vaänñoäng vaø bieánñoåi khoângngöøng vaø neáu quaûthaät nhöõng ngöôøi saùngcheá ra chöõ Quoácngöõ kyùaâm ñuùngñaén tieáng Vieät vaøo thôøiñieåm naøoñoù trong lòchsöû. Nhöng nhöõng thayñoåi nhoû naày veà maët ngöõaâm khoâng laøm xaùotroän heäthoáng chínhtaû Vieätngöõ vì noù khoâng gioángnhö tieáng Anh, laø ngoângöõ maø söï phaùtaâm ñaõ thayñoåi ñeán möùc ñoâikhi noùi moätñaøng vieát moätneûo. Doñoù, ôûñaây chuùngta seõ khoâng tieánhaønh caûitoå caùch kyùaâm saocho chuaånxaùc moättraêmphaàntraêm, maø chuùngta chæ xeùt ñeán caùch caûitoå phaûnaûnh ñuùng tínhcaùch songaâmtieát vaø ñaaâmtieát cuûa tieáng Vieät.

Vaánñeà ôû ñaây ñaëtra laø baátcöù söûañoåi hay caûitoå chöõvieát neáu khoâng xeùtñeán tínhcaùch khaùchquan cuûa noù seõ khoâng baogiôø thöïchieän ñöôïc. Hieänthöïc khaùchquan cuûa ngoânngöõ noùichung laø tieángnoùi cuûa nöôùc naøo cuõng vaymöôïn töøngöõ cuûa nhöõng nöôùc lôùn hôn mình. Thöïcteá khaùchquan cuûa tieáng Vieät ngaøynay laø noù mang tíchcaùch songaâmtieát, vôùi nhöõng ñaëcñieåm ngoânngöõ gaàn gioángnhö tieáng Haùn, laø disaûn cuûa söï thaåmnhaäp moät soálöôïng töø Haùn khoångloà, maø tieáng Haùn laø tieáng maø taátcaû ñaïihoïc lôùn treân theágiôùi ñeàu coù laøm nghieâncöùu vaø nhìnnhaän raèng tieáng Haùn hieänñaïi laø moät ngoânngöõ ñaaâmtieát (songaâmtieát).

Caùch dieãnñaït tieáng Vieät roõraøng vaø logic nhaát vaãn laø coângnhaän tính ñaaâmtieát cuûa tieáng Vieät. Coù ngöôøi cholaø laøm nhövaäy theå thô luïcbaùt hay songthaátluïcbaùt seõ coù moät loái vieát khoâng coù daântoäctính (baïn coøn nhôù truyeän oâng Mao Traïchñoâng meâ thô Ñöôøng khoâng?). Thöïcsöï vaánñeà naøy cuõng deã giaûiquyeát bôûileõ chuùngta seõ coù hai choïnlöïa khi laømthô: hoaëc laø caûiñoåi hoaøntoaøn theo loái vieát môùi, hoaëclaø cöù giöõy nhöcuõ, vì ñaây thuoäc laõnhvöïc ngheäthuaät vaø laõnhvöïc naày coùtheåkhoâng bò raøngbuoäc bôûi hìnhthöùc. Caûitoå caùchvieát chuûyeáu laø chuù trong ñeántính khoahoïc cuûa noù vaø laø ñeå aùpduïng vaøo trong laõnhvöïc khoahoïc, thíduï nhölaø taïo thuaätngöõ khoahoïc môùi trong caùc laõnhvöïc nhö tinhoïc, ykhoa, coângngheä, thöôngmaïi, thövieänhoïc v.v...

Khi caáutaïo hay saùngcheá töø môùi, moätkhi chuùngta ñaõ chaápnhaän söïthöc khaùchquan thuoäctính ñaaâmtieát cuûa tieáng Vieät, nhöõng thuaätngöõ khoahoïc caàn ñöôïc caáutaïo ñeå ñaùpöùng nhucaàu phaùttrieån khoahoïc hoaëc ñeå dòch nhöõng khaùinieäm khoahoïc môùi töø tieáng Anh thì ta coùtheå mang nguyeântaéc ñaaâmtieát ra aùpduïng khi dòch. ÔÛ trongnöôùc nhöõng khaùinieäm nhö leânmaïng=online, coångnoái=gateway, noáimaïng=connected, trangnhaø=homepage... laø nhöõng töø ñöôïc taïora treân nguyeântaéc phaântích thaønhtoá cuûa töø, xong gheùplaïi thaønh töøgheùp ñeå chora töøkeùp hay töøñaaâmtieát môùi.

Theâmvaøoñoù, moät trong nhöõng öuñieåm cuûa tieáng Vieät laø coùtheå giataêng soálöôïng töøvöïng môùi moätcaùch gaànnhö voâhaïn. Tuy sinhsauñeûmuoän trong laõnhvöïc khoahoïc, Vieätnam coùtheå söûduïng kho töø Haùnvieät vaø Haùnnoâm cuûa mình ñeå dòch nhöõng thuaätngöõ khoahoïc maø Nhaätbaûn laø nöôùc ñaõ ñitröôùc vaø tieánboä veà laõnhvöïc naày vôùi nhöõng thuaätngöõ hoï taïora töø tieáng Haùn. Chuyeän naày Trungquoác ñaõ thöïchieän töølaâu khi hoï cho dunhaäp nhöõng töøngöõ nhö laø chínhtrò, coänghoaø, daânchuû, tíchcöïc, tieâucöïc... vaøo trong kho töøvöïng cuûa hoï ñeàulaø nhöõng khaùinieäm môùi hoài ñaàu theákyû 20 cuûa Taâyphöông maø Nhaät ñaõ taïora baèng yeáutoá Haùn. Nhöõng töø naøy ñaõ laøm moät voøng Trunghoa tröôùc khi sang Vieätnam! Töôngtöï, raát nhieàu danhtöø kyõthuaät ngaøynay do Nhaät taïora vaãncoøn ñöôïc Trungquoác vaymöôïn. Toùmlaïi, nhieàu thuaätngöõ ñaõ coùsaün, ta coùtheå vaymöôïn laïi vaø tieápthu moätcaùch deãdaøng.

Cuõng caêncöù vaø tính ñaaâmtieát cuûa töøvöïng, tieáng Vieät ñaõ naåysinhra nhöõng töø môùi nhö: maùyvitính (micro=vi, compute=tinh, -er=maùy), tinhoïc (information=(thoâng)tin, science=(khoa)hoïc)), lieânmaïng (inter=lieân, net=maïng), naângcaáp (up=naâng, grade=caáp)... Trongkhiñoù, tuyøtheo möùcñoä thoângduïng maø ta coùtheå giöõy nhö chöõgoác cuûa tieáng Anh: chip, bit, bai 'byte', meâ 'mega', bo 'board', font, CD, email, website...

Trong laõnhvöïc naày trongnöôùc ngöôøita ñaõ thöïchieän vaø tieâuchuaånhoaù khaùnhieàu thuaätngöõ môùi vaø theo nguyeântaéc gheùptöø. Nhövaäy, moätlaànnöõa, ñaây laø baèngchöùng huønghoàn veà tính ñaaâmtieát cuûa tieáng Vieät hieänñaïi. Baïn coùtheå thích töø maùyñieäntoaùn hay maùyñieännaõo hôn laø caùch goïi maùyvitính, nhöng neáu ñasoá ñaõ duøng, baïn khoângtheå ñöùùng ngoaøileà moätmình choángchoïi vôùi doøngnöôùc lòchsöû.

Vaø nhövaäy, khoângcaàn phaûi ñôïi keátquaû nghieâncöùu naøo khaùc ñeå xaùcñònh tínhcaùch ñaaâmtieát (songaâmtieát) cuûa tieáng Vieät vì chæ noäi soálöôïng hieänhöõu cuõa nhöõng töø songaâmtieát Haùnvieät vaø tieáng Haùnnoâm (töø Noâm coù goác Haùn), chuùngta coù theå tieánhaønh caûitoå ngay töø baâygiôø.

Nhövaäy chuùngta seõ caûitoå gì vaø baèng caùchnaøo? Yeântaâm, ñaâylaø moät caûitoå raát ñôngiaûn.

Ngoânngöõ vieát chælaø moät phöôngtieän truyeànthoâng baèng thoùiquen vaø quyöôùc. Neáu chuùngta quyöôùc vaø ai chuõng chaápnhaän thì moïi vieäc coùtheå thöïchieän ñöôïc. Chuùngtoâi khoâng hoâhaøo caûitoå trieätñeå nhö tröôønghôïp -s cho só, -z cho gia, s- cho söï, maø chæ muoán taátcaû moïingöôøi söûañoåi moät tíxíu thoùiquen: lôïiduïng söï nhaändaïng nhöõng chöõ thöôøng ñichung vôùinhau -- vieát chuùng dínhlieàn laïi vôùinhau (quyöôùc naày cuõng do thoùiquen maø ra), vì ñoùlaø nhöõng töø chuùngta noùi lieànnhau khoâng ngaétquaûng. Nhöõng töøkeùp songaâmtieát vaø ñaaâmtieát cuøng vôùi nhöõng chöõ ñi chung vôùinhau ñeå dieãntaû moät khaùinieäm, vaø nhöõng thaønhngöõ, cuïmtöø thöôøngduøng. Thíduï: maëcduø, vôùinhau, nhieàuhôn, ñeïpnhaát, nhaátlaø, ñoùlaø, doñoù, choneân, chotôùinay, keåtöøbaâygiôø, ngaylaäptöùc, töøtröôùcñeánnay, xaõhoäichuûnghóa, chuûnghóatöbaûn, phaànmeàm, haènghaøsasoá, keåkhoângxieát....

Khôûiñaàu coùtheå moãi ngöôøi cuõng cuøng moät cuïmtöø nhöng laïi vieát khaùc, laâudaàn veàsau thôøigian seõ ñaûiloïc, caùigì thöôøng ñöôïc duøng nhieàunhaát seõ ñöôïc giöõlaïi. Ñeå coù kimchænam ñöadöôøngchæloái böôùc banñaàu, taïmthôøi ta coùtheå duøng moät ngoânngöõ nöôùcngoaøi laømchuaån: tieáng Anh hoaëc tieáng Haùn, hay baátkyø ngoânngöõ naøo vì ñasoá ngoânngöõ ngoaïiquoác khoâng coù loái vieát rôøiraïc nhö loái vieát tieáng Vieät cuûa chuùngta ngaøynay.

Laáy tieáng Anh laøm thíduï: although=maëcduø, scholarship=hoïcboång, dictionary=töøñieån, handbook=soåtay, however=tuynhieân, any=baátcöù, individualism=chuûnghóacaùnhaân.... Toùmlaïi, neáu moät nhoùm chöõ thöôøng ñichung vôùinhau vaø laø cuøngchung moät khaùinieäm hay moät ñoaûnngöõ quen duøng: cöù vieát dínhlieàn vôùinhau!

Coù ngöôøi seõ hoûi: Ñoàngyù, ñoùlaø cho töônglai , nhöng theá coøn soá saùchvôû vaø thötòch cuõ ñaõ in cuûa nöôùc ta thì sao? Moätkhi maø ai cuõng quen ñoïc vaø vieát theo loái môùi naày (Chöõ Vieät naêm 2020, haylaø Vieätngöõ2020), thì ñoängcô kinhteá seõ laøm moïisöï thayñoåi heát. Nhaøin seõ töïñoäng in saùch theo nhucaàu ngöôøiñoïc, neáu vaøo naêm 2020 ngöôøita coøn insaùch!

Caùilôïi ñaõ ñöôïc phaântích, tuy chöa ñöôïc saâusaéc, ñaàyñuû vaø thuyeátphuïc laém, nhöng neáu caùc baïn nhaänthaáy ñieàu ñoù ñuùng vaø coù nhieättình, baéttay vaøolaøm ngaybaâygiôø, aiai cuõng laøm thì coøn lo gì khoâng thöïchieän noåi cuoäc caûitoå nhoûbeù naày, nhaátlaø böôùc thöûnghieäm treân lieânmaïng chaúng toánkeùm gì caû. Baøivieát naøy laø moät thíduï ñieånhình vaäy!

Ngöôøi vieát baøi naày xin hoanngheânh ñoùnnhaän yùkieán cuûa taátcaû caùc baïn vaø cuûa quyùvò caominh. Moät ngöôøi thì chæ laømnoåi côn baõotoá trong taùchnöôùc.

dchph